Serdecznie zapraszamy do zapoznania się z najnowszą wystawą on-line pt. Pielęgniarki i położne w świetle archiwaliów, przygotowaną z okazji Międzynarodowego Dnia Archiwów oraz obchodów Roku Pielęgniarki i Położnej.
W bieżącym roku, w czasie pandemii koronawirusa, gdy tak bardzo zauważalna jest rola i znaczenie personelu medycznego, obchodzimy Rok Pielęgniarki i Położnej. Światowa Organizacja Zdrowia ustanawiając ten rok miała na względzie upamiętnienie 200. rocznicy urodzin Florence Nightingale, Brytyjki o arystokratycznym pochodzeniu, która w połowie XIX w. zdecydowała się poświęcić zawodowi pielęgniarskiemu i jest uważana za twórczynię nowoczesnego pielęgniarstwa. Niemniej jednak pełnienie funkcji opiekuńczych wobec chorych ma o wiele dłuższą historię. W 1643 r. powstał zakon sióstr szarytek, który opiekował się chorymi zgodnie z naukami Wincentego a Paulo.
Pielęgniarstwo na ziemiach polskich do XIX w. opierało się na charytatywnej pracy zakonników (bonifratrzy) i sióstr zakonnych (szarytki, boromeuszki, franciszkanki). Opieka nad chorymi była elementem pomocy bliźniemu wedle nauk Chrystusa. Fakt, iż pracę wykonywano społecznie, pozwalał obniżyć koszty utrzymania szpitali. W XIX w. opiekę nad chorymi również sprawowały głównie siostry zakonne. Podpisywano z nimi jednak kontrakty zawierające zakres obowiązków oraz wysokość wynagrodzenia. W ramach zatrudnienia opiekowały się one chorymi w salach, wykonywały zlecenia lekarskie, nadzorowały pracę kuchni, piekarni, pralni.
Na pielęgniarstwo pod kątem fachowości i konkretnej wiedzy medycznej zaczęto patrzeć dopiero w latach 30. XIX w. W 1838 r. w Poznaniu ukazała się książka "Przewodnik do pielęgnowania chorych do użytku w szkole posług chorych berlińskiego zakładu Szarite, tudzież do własnej nauki" autorstwa C. Gedicke. Nie było jednak wówczas szansy na powołanie pierwszej świeckiej szkoły pielęgniarstwa. Od lat 80. XX w. rozpoczęto organizację kilkumiesięcznych kursów. Tymczasem na przełomie XIX i XX w. w szpitalach przypadała jedna pielęgniarka na ok. 30-50 pacjentów, co powodowało, że ciężar opieki nad chorymi nadal ciążył głównie na siostrach zakonnych. W latach 1895-1914 utworzono świeckie szkoły pielęgniarskie we Lwowie, Krakowie, Poznaniu. Uczono w nich elementów anatomii, higieny, pierwszej pomocy i dietetyki. Po I wojnie światowej, na skutek wszechogarniającej biedy coraz mocniej domagano się usunięcia zakonnic ze szpitali i zatrudnienia wykwalifikowanej kadry świeckiej. W 1921 r. w Poznaniu działalność rozpoczęła Wyższa Szkoła Pielęgniarek i Higienistek PCK. Nauka trwała 2 lata, a kandydatki musiały ukończyć wcześniej sześć lat szkoły średniej, mieć ukończone 18 lat i dysponować pozytywną opinią o przydatności do zawodu. W tym samym roku w Warszawie powołano Warszawską Szkołę Pielęgniarstwa, dzięki m. in. funduszom Ignacego i Heleny Paderewskich. W 1925 r. z inicjatywy dyrektora Warszawskiej Szkoły Pielęgniarstwa założono Stowarzyszenie Pielęgniarek Zawodowych. W 1935 r. ogłoszono Ustawę o pielęgniarstwie, która nakładała obowiązek zdania egzaminu państwowego.
W 1948 r. rozpoczęto budowę sieci nauczania średniego personelu medycznego z jednoczesną eliminacją przedwojennej kadry. Na terenie całego kraju tworzono licea pielęgniarskie i policealne szkoły medyczne. Podobna szkoła powstała również w Kaliszu w 1953 r. Uczennicami były na ogół bardzo młode dziewczęta. Do tego czasu, tzw. młodsze pielęgniarki i asystentki pielęgniarek były szkolone przez PCK w ramach kursów. W 1957 r. uruchomiono Studium Nauczycielskie Średnich Szkół Medycznych i reaktywowano Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie. Lata 70. XX w. stoją pod znakiem organizacji kształcenia pielęgniarskiego na poziomie uniwersyteckim. Wydziały Pielęgniarstwa powstawały kolejno w: Lublinie, Katowicach, Poznaniu, Krakowie i Wrocławiu. Wyższe wykształcenie pielęgniarek jest trendem aktualnym, a sam zawód pielęgniarki zyskał w ostatnich latach na samodzielności.
Profesja akuszerki w zasadzie towarzyszy człowiekowi od zawsze. Odbieranie porodu jest bowiem jednym z najstarszych działań medycznych. Wiedzę na temat narodzin dziecka i opieki okołoporodowej przekazywano sobie z pokolenia na pokolenie. Przez wiele wieków kobiety odbierające porody były zmuszone bazować także w jakimś stopniu na własnej intuicji. W oświeceniowej Polsce na usługi wykwalifikowanej akuszerki mogły pozwolić sobie tylko bogate rodziny. Pierwsze szkoły dla akuszerek przy uniwersytetach powstały we Lwowie, Grodnie, Gdańsku Poznaniu i Warszawie (przełom XVIII/XIX w.). Były to tzw. Szkoły Babienia, Szkoły Akuszeryjne, Instytuty Położnicze. W XIX-wiecznych źródłach mianem akuszerki nazywano zarówno kobiety posiadające wykształcenie medyczne, jak i tzw. wiejskie babki.
Pierwsze przepisy regulujące działalność akuszerek miały charakter lokalny i było wydawane przez ośrodki miejskie. W 1820 r. Komisja Rządowa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego opublikowała "Przepisy dla akuszerek w Szkole Położniczej Królewsko-Warszawskiego Uniwersytetu Kształconych". Był to pierwszy akt prawny dotyczący akuszerek na terenie Królestwa Polskiego. Nakazywano im moralne i religijne prowadzenie się także w życiu prywatnym. W stosunku do położnic musiały wykazywać się empatią i cierpliwością. Nie było im wolno wchodzić w kompetencje lekarzy i zlecać jakichkolwiek lekarstw. Ich obowiązkiem było powiadomienie policji w przypadku ujawnienia dzieciobójstwa, aborcji lub potajemnego porodu. Pierwsze przepisy dla akuszerek w zaborze pruskim pojawiły się w 1827 r. Regulamin wydany w Poznaniu zawierał 30 paragrafów w języku polskim i niemieckim. Wiadomo, że w 1839 r. w mieście Kaliszu pracowało 6 akuszerek, ogólnie w guberni kaliskiej było ich wówczas 24. Był to drugi wynik - po guberni mazowieckiej. Zarobki akuszerek były niskie, a w przypadku świadczenia usług wśród biedoty - żadne. Trudna sytuacja położnych trwała praktycznie do końca XIX w.
Dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości podjęto szerokie działania na rzecz poprawy sytuacji położnych i lepszej opieki okołoporodowej kobiet. Prawdziwą plagą jeszcze w okresie międzywojennym były tzw. babki. W 1920 r. zatwierdzono Związek Zawodowy Akuszerek Polskich, mający swoje korzenie w powstałym w 1905 r w Warszawie Związku Zawodowym Położnych. Tworzono także inne organizacje o charakterze lokalnym, których głównym zadaniem była walka z zabobonami i działalnością babek. 16 marca 1928 r. ukazało się Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o położnych. Zezwolono na nabywanie uprawnień akuszeryjnych tylko i wyłącznie przez obywatelki polskie. Określono listę obowiązków akuszerek: udzielanie wskazówek co do diety i higieny kobiet w ciąży, pomoc przy porodzie i w nagłych wypadkach związanych z ciążą, opieka nad noworodkiem i położnicą. Zobowiązano położne do odbywania kursów. Praktycznie przez cały okres międzywojenny położne miały ogromną samodzielność zawodową. Swoją pracę dokumentowały w "Dzienniku położnej".
Po II wojnie światowej wobec braku wykwalifikowanych położnych zorganizowano w kraju 3-letnie szkoły położnicze, a od 1950 r. zakładano izby porodowe. Izby porodowe powoli zanikały wraz z rozwojem zaplecza szpitalnego. Praktycznie od lat 70. XX w. porody odbywają się w warunkach szpitalnych. W 1996 r. wprowadzono pierwsze w Polsce magisterskie studia położnicze na Akademii Medycznej w Lublinie.
Ekspozycja przedstawiająca zawód pielęgniarki i położnej składa się łącznie z 40 obiektów (83 skanów). Pochodzą one z lat 1834-2009. Stanowią w zdecydowanej większości archiwalia z zasobu Archiwum Państwowego w Kaliszu. Pośród nich można znaleźć dokumenty wystawione m. in. przez XIX i XX w. administrację lokalną - Naczelnika Powiatu Kaliskiego, Sąd Powiatowy w Krotoszynie, Radę Opiekuńczą Zakładów Dobroczynnych w Kaliszu, Centralny Związek Felczerów Oddział w Kaliszu, wydziały powiatowe w Kępnie i Ostrzeszowie, magistrat miejski w Pleszewie. Ekspozycja prezentuje także dokumentację Urzędu Wojewódzkiego w Kaliszu, czy fragmenty kronik Szkoły Policealnej Nr 7 w Kaliszu.
Oprócz tego przy realizacji wystawy posiłkowano się także publikacjami, wchodzącymi w zasób biblioteki APK: Historya Szpitali Św. Kucha i Św. Trójcy w Kaliszu, Kalendarz Kaliski Handlowo-Informacyjno-Literacki na rok przestępny 1912, Informator firm chrześcijańskich handlowych i przemysłowych oraz wolnych zawodów miasta Kalisza i ogólnodostępnymi regulacjami prawnymi jak: Ustawa z dnia 21 lutego 1935 r. o pielęgniarstwie, Dekret z dnia 11 kwietnia 1947 r. w sprawie praktyki pielęgniarskiej, Ustawa z dnia 28 października 1948 r. o zakładach społecznych służby zdrowia i planowej gospodarce w służbie zdrowia.
Dzięki odpowiedzi na apel zamieszczony w mediach mogliśmy wykorzystać także materiały fotograficzne i prasowe należące do osób prywatnych: Pana Pawła Borowskiego i Pana Ryszarda Samocia (obydwoje z Kalisza), za co serdecznie dziękujemy.
Autor wystawy: Anna Bestian-Zając
Przepisy Komisji Województwa Kaliskiego odnośnie ratowania płodu kobiet umierających przy porodzie z 1834 r. Wedle dokumentu w przypadku zgonu kobiety brzemiennej w ostatnich miesiącach ciąży akuszerka lub osoba towarzysząca przy porodzie miała obowiązek przywołać lekarza. Jego zadaniem było takową wszelkimi sposobami do życia przywrócić i w tymże samym czasie rozwiązać dziecko przez drogę zwyczajną (...). W przypadku stwierdzenia śmierci kobiety, lekarz miał przeprowadzić cesarskie cięcie, celem ratowania dziecka. Dokument stanowi potwierdzenie obecności przy porodach kobiety zwanej fachowo akuszerką.
APK, Naczelnik Powiatu Kaliskiego (1817-1866), sygn. 219, s. 2-3.
Niecodziennym źródłem do potwierdzenie obecności akuszerek na danym terenie, zwłaszcza w mniejszych miejscowościach, są akta sądowe. W dokumentacji Sądu Powiatowego w Krotoszynie zachowała się informacja o śmierci w dniu 21 lipca 1857 r. w Borku akuszerki obwodowej Elżbiety Bogusławskiej. Pochodzi ona z akt spadkowych zmarłej osoby. W podobny sposób badając akta spadkowe i testamentowe można dotrzeć do faktu pracy akuszerki w Dobrzycy, akuszerki obwodowej w Orpiszewie, akuszerki okręgowej w Chwałkowie na przełomie XIX i XX w. oraz w okresie międzywojennym.
APK, Sąd Powiatowy w Krotoszynie, sygn. 1102, s. 1
Instrukcja dla akuszerek praktykujących w Królestwie Polskim z 1857 r. Wedle Instrukcji każda akuszerka powinna się prowadzić moralnie i dbać o stan swojej wiedzy poprzez czytanie fachowej literatury. Dokument bierze w opiekę kobiety biedne, którym nie można było odmówić pomocy i zostawić w trakcie porodu. Akuszerka nie mogła także opowiadać rodzącej o ciężkich przypadkach medycznych i zdradzać nikomu jej tajemnic związanych z ciążą. Jeśli kobieta rodząca była stanu wolnego, akuszerka nie mogła wypytywać o ojca dziecka. Gdyby życie dziecka było zagrożone, akuszerka miała prawo ochrzcić je z wody. Jeśli położna podejrzewała w toku swojej pracy, że jakaś kobieta usunęła ciążę lub popełniła dzieciobójstwo, jej obowiązkiem było powiadomienie władzy lekarsko-policyjnej. W każdym przypadku, który wymagałby od niej przekroczenia swoich uprawnień, należało wezwać lekarza.
APK, Naczelnik Powiatu Kaliskiego (1915-1918), sygn. 49, s. 17-19.
Wyciąg z Kodeksu Kar Głównych i Poprawczych w Królestwie Polskim z 1857 r. Wedle przepisów karano karą pieniężną akuszerki, które nie stawiły się do pomocy rodzącej kobiecie i wzywających ją innym trudniącym się babieniem. Za pobieranie opłaty od ubogich kobiet akuszerka rządowa mogła otrzymać naganę lub utracić pracę. Za wywołanie przedwczesnego porodu groziło jej zamknięcie w wieży przez 6 miesięcy. Jeśli przy przedwczesnym, wywołanym porodzie, zmarła kobieta lub jej dziecko, akuszerka dodatkowo podlegała kościelnej pokucie.
APK, Naczelnik Powiatu Kaliskiego (1915-1918), sygn. 49, s. 20-21.
Wykaz lekarzy, felczerów i akuszerek, dla których potrzebne są bilety stałe do wolnego przechodu lub przejazdu przez rogatki miasta Kalisza. Dokument potwierdza funkcjonowanie w Kaliszu w 1863 r. 9 akuszerek, w tym 1 urzędowej miejskiej i 8 wolnopraktykujących. Były to: Zuzanna Sznajder (akuszerka miejska), Teofila Pawelec, Amalia Migalska, Marianna Piasecka, Paulina Skorabis (?), Ewa Preuhs, Szprynca Pióro, Felicjanna Holtz i Izabella Dombkiewicz. Wykaz został sporządzony przez lekarza powiatu kaliskiego. Zdarzały się bowiem wypadki, że wojsko na rogatkach przetrzymywało lekarzy, felczerów i akuszerki, co powodowało pogorszenie stanu zdrowia chorego lub rodzącej kobiety, zwłaszcza w porze nocnej.
APK, Naczelnik Powiatu Kaliskiego (1817-1866), sygn. 219, s. 153.
Okładka akt sprawy i pisemne potwierdzenie z 1863 r. przez notariusza Stanisława Rościszewskiego wydania na ręce prefekta gimnazjum kaliskiego ks. Herbicha, aktu darowizny hr. Bielińskiej na rzecz sprowadzenia do Szpitala św. Trójcy w Kaliszu do posługi chorym Sióstr Miłosierdzia. Dzięki tej darowiźnie, do Kalisza udało się sprowadzić zakonnice, które od 1864 r. (z przerwą w latach 1867-1871) zajmowały się chorymi, pracowały w aptece, kuchni i pralni szpitalnej za wynagrodzeniem ustalonym w podpisanym kontrakcie.
APK, Rada Opiekuńcza Zakładów Dobroczynnych w Kaliszu, sygn. 100, okładka, s. 3.
Treść kontraktu spisanego w 1864 r. pomiędzy ks. Walentym Dmochowskim - wizytatorem Księży Misjonarzy i Sióstr Miłosierdzia, Ekonomką Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia a Radą Opiekuńczą Zakładów Dobroczynnych w Kaliszu. Na mocy kontraktu Siostry Miłosierdzia przejęły zarząd wewnętrzny Szpitala św. Trójcy w Kaliszu. Rada Opiekuńcza musiała zapewnić siostrom światło, opał i grubą bieliznę. Na koszt szpitala siostry miały być leczone, bądź chowane, w przypadku śmierci. Jeśli któraś z sióstr, po minimum 10 latach wysługi, popadłaby w kalectwo, miała zapewnione dozgonne utrzymanie z funduszu szpitalnego. Siostry zastrzegły sobie, że z uwagi na regułę zakonną, nie będą opiekować się chorymi cierpiącymi na choroby weneryczne.
Historya Szpitali Św. Kucha i Św. Trójcy w Kaliszu, oprac. Wacław Męczkowski, Warszawa 1906, s. okładka, 295-298.
Skarga do lekarza powiatu kaliskiego z 1865 r. uprzywilejowanych do praktyki położniczej akuszerek na kobiety zajmujące się pokątnem babieniem. Akuszerki doniosły, że niejaka Szultzowa z Chmielnika pod Kaliszem i Sowińska na przedmieściach Kalisza i w samym mieście zajmują się babieniem, co spowodowało już wiele przykrych wypadków. Pierwsza z nich miała odbierać porody u 10 kobiet mieszkających w Kaliszu. Pod skargą podpisało się 5 wykwalifikowanych położnych.
APK, Naczelnik Powiatu Kaliskiego (1817-1866), sygn. 896, s. 2-3.
Wezwanie Rady Opiekuńczej Zakładów Dobroczynnych w Kaliszu do Siostry Wizytatorki Sióstr Miłosierdzia w Warszawie z 1866 r. celem uzupełnienia w Szpitalu Św. Trójcy w Kaliszu wolnego miejsca po śmierci siostry Leokadii. Ponieważ zmarła siostra pracowała w aptece, poproszono o polecenie siostry, któraby taką samą miała znajomość w sztuce aptekarskiej.
APK, Rada Opiekuńcza Zakładów Dobroczynnych w Kaliszu, sygn. 106, nlb.
W 1906 r. w Szpitalu św. Trójcy w Kaliszu pracowało 7 Sióstr Miłosierdzia, pośród których ogólny nadzór nad placówką pełniła s. Aniela Kędzierska. Chorymi zajmowały się 3 siostry, 1 pracowała w aptece, 1 w kuchni, 1 w pralni. Ich pensja wynosiła łącznie 802,50 rubli.
Historya Szpitali Św. Kucha i Św. Trójcy w Kaliszu, oprac. Wacław Męczkowski, Warszawa 1906, s. 318, 322.
Nieco informacji na temat pracy Sióstr Miłosierdzia w Szpitalu św. Trójcy w Kaliszu i akuszerek na terenie Kalisza dostarcza Kalendarz Kaliski Handlowo-Informacyjno-Literacki na rok przestępny 1912. Wynika z niego, że w 1911 r. w szpitalu pracowały siostry: Aniela Kędzierska, Anna Kulesza, Apolonia Cylwich, Józefa Kopczyńska, Teresa Ginter, Rozalia Korteniewska, Maria Irena Karwowska i Felicja Dembińska. Obsada w porównaniu z rokiem 1906 zwiększyła się o 1 osobę. Z tego samego źródła dowiadujemy się, że w Kaliszu praktykowało wówczas 12 wykwalifikowanych akuszerek.
Kalendarz Kaliski Handlowo-Informacyjno-Literacki na rok przestępny 1912, s.117, 127
Niemieckie władze powiatowe bardzo skrupulatnie kontrolowały liczbę wykwalifikowanych akuszerek oraz tzw. babek - niewykształconych kobiet pomagających przy porodzie. Wykaz jest niestety niekompletny - spis alfabetyczny miejscowości kończy się na literze P. W zachowanej dokumentacji odnotowano łącznie 69 kobiet, z czego 11 uznano za wykwalifikowane akuszerki I i II klasy. Pozostałe kobiety zostały określone jako Pfuscherin - partaczki.
APK, Naczelnik Powiatu Kaliskiego (1915-1918), sygn. 50, s. 4-6.
Osobno zredagowano zestawienie położnych i tzw. babek zamieszkałych na terenie Kalisza. Wykaz ten potwierdza dane podane wcześniej, właściwe dla całego powiatu kaliskiego. W 1915 r. w Kaliszu praktykowały 2 akuszerki I klasy: Salomea Neuman zamieszkała przy ul. Wiejskiej 10 i Joanna Kunig zamieszkała przy ul. Ogrodowej 14; 4 akuszerki II klasy: Jadwiga Kunig z ul. Piaskowej, Teodozja Markiewicz z ul. Lipowej 28, Elżbieta Pleworska z Placu Św. Mikołaja 12, Apolonia Woldanowska z ul. Stawiszyńskiej 10. Odnotowano także działalność 4 babek: Józefy Kurowskiej z Korczaka, Anny Połosznej (?) z Korczaka, Marianny Kubiczak z ul. Lipowej 13 i Katarzyny Olszewskiej z ul. Lipowej 19.
APK, Naczelnik Powiatu Kaliskiego (1915-1918), sygn. 50, s. 28-30.
Regulacje dotyczące położnictwa wydane przez Naczelnika Powiatu Kaliskiego w 1916 r., zredagowane w oparciu o dostarczone mu podobne projekty z innych powiatów. Zezwolono na organizację w powiecie kaliskim kursów położniczych. Konieczne należało donieść Naczelnikowi Powiatu Kaliskiego, gdzie odbędą się planowane zajęcia kursowe, kto je będzie prowadzić i w jaki sposób będą przeprowadzone. Istotne jest także powiadomienie o kosztach kursu i kto ma za nie płacić. Jednocześnie Naczelnik ustalił, że akuszerki II i IIII klasy zawodu mogą nadal prowadzić swoją praktykę położniczą.
APK, Naczelnik Powiatu Kaliskiego (1915-1918), sygn. 49, s. 3
Pismo Dyrekcji Służby Zdrowia Publicznego w Warszawie do lekarza powiatu kaliskiego Adolfa Czajkowskiego z 1918 r. w sprawie podjęcia koniecznej walki z działalnością tzw. babek, narażających kobiety w ciąży na niebezpieczeństwo utraty życia i zdrowia, poprzez stosowanie zabobonów i zakazanych praktyk. Działalność tzw. babek sprawiła, że fachowa pomoc akuszeryjna nie mogła zarobkować i utrzymać się w terenie.
APK, Naczelnik Powiatu Kaliskiego (1915-1918), sygn. 49, s. 4-5.
Pismo wójta gminy Ostrów Kaliski z 1918 r., w którym zaznacza, że gmina nie ma funduszy na utrzymanie ze swojej kasy fachowej akuszerki. Jedynym rozwiązaniem jest działalność prywatna takowej. Rodzi to jednak problemy z płatnością za pomoc położniczą przez biedne rodziny.
APK, Naczelnik Powiatu Kaliskiego (1915-1918), sygn. 49, s. 244
Kandydatki na położne w 1918 r., aplikujące do Szkoły Położnictwa w Warszawie, musiały posiadać umiejętność czytania i pisania. Należało okazać się m. in. metryką urodzenia, świadectwem moralnym od wójta gminy, zaświadczeniem lekarskim, zgodą rodziców lub małżonka. Kształcenie trwało 1 rok i było płatne.
APK, Naczelnik Powiatu Kaliskiego (1915-1918), sygn. 49, s. 27
Rozporządzenie w przedmiocie zmian ordynacji dla położnych obowiązującej od 1 września 1920 r. Przepisy ustalały wynagrodzenie należne położnym. Wyszczególniono opłatę za pomoc w porodzie trwającym do 12 godzin w wysokości od 50-200 marek, każda następna godzina została wyceniona na 5-10 marek. Osobno wyceniono m. in. odwiedziny położnicy w mieszkaniu i udzieloną poradę medyczną.
APK, Wydział Powiatowy w Kępnie, sygn. 473, k. 10-10v.
Protokólarz Związku Felczerów i Akuszerek Ziemi Kaliskiej. Związek został powołany do istnienia na posiedzeniu, które odbyło się 25 maja 1920 r. w sali Stowarzyszenia Rzemieślników Chrześcijan przy ul. Piekarskiej w Kaliszu. Na pierwsze posiedzenie przybyło 11 akuszerek z Kalisza, 2 ze Stawiszyna, 1 z Koźminka i 1 ze Zbierska. Związek rozwijał prężnie swoją działalność, przyjmując co jakiś czas kolejne akuszerki.
APK, Centralny Związek Felczerów Oddział w Kaliszu, sygn. 1, s. okładka, 2.
Zdjęcie praktykantek położnictwa z noworodkiem w kaliskim szpitalu wykonane w trakcie zajęć w 1928 r. Pierwsza od lewej, 23-letnia wówczas, Helena Lewandowska. Położna ta, od 1930 r. nosząca nazwisko męża - Borowska, służyła pomocą rodzącym kobietom w Kaliszu do końca swojego życia. Zmarła w 1969 r.
Ze zbiorów prywatnych Pawła Borowskiego z Kalisza.
Fachowe akuszerki miały problem z zarobkowaniem nie tylko w okolicach Kalisza. Także w powiecie ostrzeszowskim niezwykle ciężko było im się utrzymać. Działały nielegalnie tzw. babki, a i konkurencja pośród innych akuszerek była duża. Świadczy o tym pismo Stanisławy Bielickiej, akuszerki z Czajkowa do Wydziału Powiatowego w Ostrzeszowie z 1929 r.
APK, Wydział Powiatowy w Ostrzeszowie, sygn. 61, s. 95-96.
Pomimo wielu trudności wykształcone akuszerki z uporem szukały pracy pisząc zapytania do poszczególnych magistratów. W 1931 r. Joanna Ładysz z Brzostkowa pytała o możliwość otwarcia praktyki położniczej w Pleszewie. Niestety odwiedziono ją od tego pomysłu, gdyż w mieście były już 4 akuszerki.
APK, Akta miasta Pleszewa, sygn. 1510, nlb.
Prawo uregulowało kwestie związane ze świadczeniem usług pielęgniarskich dopiero w 1935 r. Ustawa z dnia 21 lutego 1935 r. o pielęgniarstwie mówiła, że praktyka pielęgniarska jest rozumiana jako opieka nad chorymi w zakładach leczniczych i domach prywatnych, wykonywanie zleceń lekarza i pracę w zakładach leczniczych, opiekuńczych, społecznych itp. Prawo do wykonywania praktyki pielęgniarskiej było stałe lub czasowe. Stałe prawo do zawodu miały obywatelki Polski, absolwentki publicznych i prywatnych szkół pielęgniarstwa działających na podstawie zezwolenia Ministra Opieki Społecznej. Proces kształcenia miał trwał minimum 2,5 roku, a uczennice musiały mieszkać w internacie. Szkołę taką można było założyć tylko
w takim mieście, które zapewniało dostęp do ćwiczeń praktycznych w pielęgnowaniu chorych. Przepisy zaliczały pielęgniarki do grupy pracowników umysłowych.
Ustawa z dnia 21 lutego 1935 r. o pielęgniarstwie, Dz. U. nr 27, poz. 199
W 1936 r. w Kaliszu praktykowało aż 15 akuszerek. Niektóre zamieściły swoje anonse w Informatorze firm chrześcijańskich handlowych i przemysłowych oraz wolnych zawodów miasta Kalisza. Wynika z nich, że swoje usługi świadczyły zarówno państwowo jak i prywatnie, niektóre były także masażystkami.
Informator firm chrześcijańskich handlowych i przemysłowych oraz wolnych zawodów miasta Kalisza, Kalisz 1936.
W okresie międzywojennym, gdy akuszerki nie mogły znaleźć zatrudnienia, sytuacja świeckich pielęgniarek nie była lepsza. Musiały one konkurować z siostrami zakonnymi, które od dziesięcioleci miały praktykę w pielęgnacji chorych i na ogół jako pierwsze kończyły fachowe szkoły pielęgniarskie. W 1939 r. zarząd nad pleszewskim szpitalem nadal miały siostry zakonne - Zgromadzenie Sióstr Służebniczek Niepokalanego Poczęcia NMP. Świadczy o tym wykaz aparatów dezynfekcyjnych, sporządzony dla pleszewskiego szpitala.
APK, Akta miasta Pleszewa, sygn. 1520, s. 21
22-letnia Barbara Samoć z d. Andrzejewska odbiera dyplom szkoły położnych w Warszawie 1 marca 1942 r. Na zdjęciu grupowym z uroczystości znajduje się w pierwszym rzędzie, druga od lewej. Barbara Samoć w latach 1945-1969 prowadziła w Kaliszu praktykę położniczą oraz pracowała na ułamek etatu w przychodni na Rogatce. Odebrała kilka tysięcy porodów i prowadziła kursy świadomego macierzyństwa. Od ok. 1971 r. pracowała w przychodni na ul. Browarnej w Kaliszu.
Ze zbiorów prywatnych Ryszarda Samocia z Kalisza.
Krótko po wojnie w kraju brakowało wykształconych pielęgniarek. Dlatego w 1947 r dopuszczono możliwość zdobycia uprawnień pielęgniarskich przez osoby posiadające 5-letnie doświadczenie pielęgniarskie w zakładach leczniczych lub zapobiegawczych, mogące się wylegitymować polskim obywatelstwem i ukończeniem szkoły powszechnej, będące w wieku od powyżej 20 i poniżej 50 lat.
Dekret z dnia 11 kwietnia 1947 r. w sprawie praktyki pielęgniarskiej, Dz. U. Nr 32, poz. 141.
W 1948 r. kadry medyczne włączono do gospodarki planowej. Od tego momentu pielęgniarki oraz położne były zobligowane do podjęcia pracy w zakładach opieki społecznej w miejscu swojego zamieszkania lub świadczenia dotychczas pracy zawodowej.
Ustawa z dnia 28 października 1948 r. o zakładach społecznych służby zdrowia i planowej gospodarce w służbie zdrowia, Dz.U. Nr 55, poz. 434.
15 września 1953 r., w nowym gmachu przy ul. Kaszubskiej 43 w Kaliszu, otwarto 2-letnią Państwową Szkołę Pielęgniarstwa w Kaliszu. Pierwszym dyrektorem placówki została, uwieczniona na zdjęciu, Franciszka Stawicka, która pełniła swoją funkcję do 1960 r. W latach 1960-1970 kierowała Poradnią Społeczno-Wychowawczą w Kaliszu. W 1958 r. została odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi, w 1963 r. Odznaką Honorową "Za zasługi dla rozwoju Województwa Poznańskiego", w 1966 r. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, w 1975 r. Złota Odznaką Związku Nauczycielstwa Polskiego, a w 1980 r. Medalem Komisji Edukacji Narodowej. Działania pierwszej dyrektor szkoły miały szerokie poparcie Wojewódzkiego Wydziału Zdrowia w Poznaniu oraz Mariana Chlebowskiego - ówczesnego kierownika Miejskiego Wydziału Zdrowia w Kaliszu.
APK, Szkoła Policealna Nr 7 im. Marii Skłodowskiej-Curie w Kaliszu, sygn. 4.
Państwowa Szkoła Pielęgniarstwa w Kaliszu dysponowała czterema pomieszczeniami klasowymi, dwiema salami demonstracyjnymi, biblioteką, świetlicą, salą gimnastyczną, stołówką i internatem. Wszystkie uczennice szkoły od początku jej istnienia mieszkały w internacie. Do domu wyjeżdżały tylko raz w miesiącu, a w soboty odbywały się zajęcia. Dziewczęta zamieszkiwały pokoje wieloosobowe, dlatego tzw. nauka własna odbywała się w klasach w godz. 16.00-18.00 i 20.00-21.00. Uczennice w trakcie zajęć szkolnych w obrębie roku odbywały 3-miesięczny cykl nauki teoretycznej, by następnie praktykować w szpitalu w Kaliszu i lecznictwie otwartym.
APK, Szkoła Policealna Nr 7 im. Marii Skłodowskiej-Curie w Kaliszu, sygn. 44.
Kaliska położna Helena Borowska w trakcie pracy w kaliskim szpitalu. Helena Borowska z d. Lewandowska urodziła się w 1905 r. w Kłodawie. W 1930 r. w Kaliszu wyszła za mąż za Bolesława Borowskiego. Po 1945 r. podjęła pracę zawodową jako akuszerka w szpitalu, prowadzą jednocześnie prywatną praktykę na ówczesnym Placu Bohaterów Staliningradu (dzisiejszy Główny Rynek). Zmarła w 1969 r. Zdjęcia pochodzą z lat 1950-1960.
Ze zbiorów prywatnych Pawła Borowskiego z Kalisza.
Informator miasta Kalisza na rok 1957 podaje, że w Kaliszu w tym czasie praktykowało 20 położnych. Obok miejsca zamieszkania, w niektórych przypadkach podano także numery telefonu do akuszerek.
Informator miasta Kalisza na rok 1957, oprac. Leon Michalski, Marian Starski, Kalisz 1957.
Personel pielęgniarski i położniczy kaliskiego szpitala. Zdjęcie wykonano 30 lipca 1959 r. Druga od prawej w pierwszym rzędzie stoi Helena Borowska.
Ze zbiorów prywatnych Pawła Borowskiego z Kalisza.
Dwa projekty znaczka szkolnego, opracowane w latach 1960-1961 przez Andrzeja Niekrasza, znanego grafika pochodzącego z Wielunia, który od 1961 r. (z przerwami) mieszkał w Kaliszu. Pracował m. in. w Wyższej Szkole Nauczycielskiej w Częstochowie, Oddziale Instytutu Pedagogicznego UAM, a od 1985 r. był kierownikiem Zakładu Wychowania Plastycznego w Kaliszu UAM. W 1990 r. otrzymał tytuł profesora. Projekty powstały prawdopodobnie w związku z powołaniem do istnienia w Kaliszu od września 1960 r. Liceum Medycznego Pielęgniarstwa, kształcącego średnią kadrę medyczną w cyklu 4-letnim.
APK, Szkoła Policealna Nr 7 im. Marii Skłodowskiej-Curie w Kaliszu, sygn. 80.
Wycinek prasowy z "Ziemi Kaliskiej" nr 47 z 18 listopada 1972 r. na temat działalności położnej rejonowej Barbary Samoć z Kalisza, powojennej organizatorki Związku Akuszerek w Kaliszu i propagatorki świadomego macierzyństwa.
Ze zbiorów prywatnych Ryszarda Samocia z Kalisza.
Informacja na posiedzenie Egzekutywy KW PZPR w Kaliszu na temat stanu posiadania i koncepcji rozwoju służby zdrowia województwa kaliskiego z sierpnia 1975 r. Na terenie województwa funkcjonowało wówczas wówczas 11 szpitali i 4 izby porodowe. Stwierdzono drastyczne braki w kadrze medycznej. Wskaźnik zatrudnienia pielęgniarek w województwie kaliskim wynosił 23 pielęgniarki na 10 000 mieszkańców (średnia krajowa wynosiła wówczas 36,6). Szacowano, iż w 1975 r. należy zatrudnić dodatkowe 550 pielęgniarek, a w perspektywie roku 1990 - ok. 2230 pielęgniarek.
APK, Urząd Wojewódzki w Kaliszu, sygn. 438, s. okładka, 13, 15, 17, 19.
Pożegnanie maturzystek w Zespole Szkół Medycznych w Kaliszu w 1980 r. W trakcie uroczystości ówczesny dyrektor szkoły Stefan Kamiński wręczył dyplomy, a wicedyrektor Wanda Karkoszka skierowała do absolwentek życzenia pomyślności w pracy i życiu osobistym. W obecności grona nauczycielskiego i pocztu sztandarowego odśpiewano hymn pielęgniarski. W latach 1980-1990 szkołę corocznie opuszczało ok. 150-170 absolwentów, otrzymujących zatrudnienie m. in. w kaliskich placówkach służby zdrowia. W roku szkolnym 1982/1983 po raz pierwszy mury szkoły opuściło dwóch chłopców.
APK, Szkoła Policealna Nr 7 im. Marii Skłodowskiej-Curie w Kaliszu, sygn. 13.
Zabezpieczenie i rozmieszczenie kadry pielęgniarek i położnych w województwie kaliskim w 1992 r. W województwie kaliskim w 1992 r. zatrudniano ogólnie 3646 pielęgniarek i położnych. Prawie 70% z nich pracowało w specjalistycznej opiece zdrowotnej, 27% w podstawowej opiece zdrowotnej i niecałe 3% w pomocy doraźnej. Dla optymalizacji opieki należałoby wówczas zwiększyć zatrudnienie o ok. 40%. Największe niedobory kadrowe pośród pielęgniarek i położnych odnotowano w ZOZ w Ostrowie Wlkp. i ZOZ w Pleszewie.
APK, Urząd Wojewódzki w Kaliszu, sygn. 785, s. 519, 521, 523.
Ulotka promocyjna Medycznego Studium Zawodowego w Kaliszu. Z biegiem lat funkcjonujący Wydział Pielęgniarstwa cieszył się niestety coraz mniejszym powodzeniem. W latach 2000-2002 szkoła zaprzestała kształcenia pielęgniarek. Rynek wymuszał tworzenie nowych kierunków kształcenia - w 1998 r. powołano Wydział Terapii Zajęciowej i Wydział Dietetyki, a w 2000 r. kierunek Technik Fizjoterapii. W roku szkolnym 2002/2003 reaktywowano kierunek pielęgniarski. W 2005 r. Medyczne Studium Zawodowe przekształcono w Szkołę Policealną Nr 7 im. Marii Skłodowskiej-Curie.
APK, Szkoła Policealna Nr 7 im. Marii Skłodowskiej-Curie w Kaliszu, sygn. 81
Uzasadnienie do Uchwały Nr XXXII z dnia 13 lutego 2009 r. w sprawie wyrażenia woli likwidacji Szkoły Policealnej Nr 7 w Kaliszu przy ul. Kaszubskiej 13. Obecnie zawód pielęgniarki oraz położnej na poziomie licencjackim można zdobyć w Wyższej Szkole Zawodowej im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w Kaliszu.
APK, Szkoła Policealna Nr 7 im. Marii Skłodowskiej-Curie w Kaliszu, sygn. 88
