"Odzyskanie niepodległości w Kaliszu w 1918 r. - materiały archiwalne"

11 listopada obchodzimy Narodowe Święto Niepodległości na pamiątkę odzyskania niepodległości po przeszło 120 latach niewoli. Odzyskiwanie przez Polskę niepodległości było procesem stopniowym. Uzasadnieniem wyboru dnia 11 listopada było zbiegnięcie się wydarzeń w Polsce z końcem I wojny światowej na świecie (tego samego dnia miała miejsce kapitulacja Niemiec na froncie zachodnim) oraz przekazanie przez Radę Regencyjną władzy nad wojskiem - Józefowi Piłsudskiemu, a także fakt, iż po pertraktacjach Marszałka z Centralną Radą Żołnierską, wojska niemieckie zaczęły wycofywać się z Królestwa Polskiego. Dzień 11 listopada ustanowiono świętem narodowym dopiero ustawą z kwietnia 1937 roku, a do czasu wybuchu II wojny światowej święto obchodzono tylko dwa razy - w 1937 i 1938 roku. Obchody Święta Niepodległości zostały wznowione 1989 r. (w trakcie obrad Okrągłego Stołu).

• Dziennik Praw Państwa Polskiego nr 17, 1918 r.
• 38. Orędzie Rady Regencyjnej z 11 listopada 1918 r., dotyczące przekazania naczelnego dowództwa wojsk polskich brygadierowi Józefowi Piłsudskiemu.
• 39. Orędzie Rady Regencyjnej z 14 listopada 1918 r., dotyczące rozwiązania Rady Regencyjnej i przekazania najwyższej władzy państwowej naczelnemu dowódcy wojsk polskich Józefowi Piłsudskiemu.
• 40. Dekret Naczelnego Dowódcy Józefa Piłsudskiego z 14 listopada 1918 r.
• Archiwum Państwowe w Kaliszu, Zbiory biblioteki, Dziennik Praw Państwa Polskiego 1918, poz. 11.

Kalisz do wyzwolenia przygotowywał się już od kilku miesięcy. W mieście powstało porozumienie polskich organizacji wojskowych i niepodległościowych, przygotowujących działania przeciwko okupantowi. Głównymi uczestnikami porozumienia były: Polska Organizacja Wojskowa, dowborczycy, byli legioniści, Pogotowie Bojowe PPS oraz Związek Harcerstwa Polskiego. Ich działania wspierała ludność cywilna. Pomimo, iż w mieście stacjonował dość duży garnizon niemiecki - liczący blisko 900 żołnierzy, a także wielu urzędników okupacyjnych, zatrudnionych w zarządzie gubernialnym to w wyniku załamania się Niemiec, pod koniec I wojny światowej, przyspieszono w mieście przygotowania do zniesienia okupacji.

10 listopada 1918 r., na konferencji kół wojskowych wyłoniono wspólny organ kierowniczy pod nazwą - Sztab Wojskowy Ziemi Kaliskiej. Rano 11 listopada Szef Sztabu Wojskowego - por. Juliusz Ulrych, udał się do gubernatora wojskowego, gen. von Sontaga i zażądał przekazania władzy.

Sztab Wojskowy, po porozumieniu się z niemiecką Radą Żołnierską, rozpoczął natychmiast przejmowanie agend z rąk niemieckich. Tego samego dnia odbyły się dwa posiedzenia Rady Miejskiej. Rada wybrała nowego burmistrza - Bronisława Bukowińskiego oraz uchwaliła tekst odezwy do mieszkańców.

W dniu 12 listopada większość urzędów i instytucji znalazła się w polskich rękach. Obsadzono najważniejsze stanowiska. Komendantem miasta mianowano ppor. Józefa Lasonia. Kierownictwo urzędu powiatowego objęli Otmianowski i inż. Witold Wardęski, a od 14 listopada urzędował jako komisarz rządu polskiego por. Józef Zych.

Obsadzono dworzec, zajęto pocztę i telegraf oraz magazyny żywnościowe. Od pierwszych dni wyzwolenia Wydział Cywilny Sztabu, zorganizował komisyjne przejmowanie majątku od Niemców oraz szeroko zakrojoną opiekę nad jeńcami i reemigrantami.

W akcji wyzwalania miasta i okolicy oraz zabezpieczania mienia brało udział całe społeczeństwo. W Straży Obywatelskiej działało około tysiąca ludzi, a z młodzieży najstarszych klas gimnazjalnych utworzono kilka kompanii uczniowskich, w tym jedną z samych harcerzy. W całym mieście wystawiono liczne posterunki, zaś na czele milicji stanął Zygmunt Mrowiński.

Pertraktacje Sztabu Wojskowego z Radą Żołnierską, doprowadziły do opuszczenia Kalisza przez stacjonujące oddziały niemieckie w dniu 13 listopada 1918 r. Dość trudny problem stanowiły 3 kompanie żołnierzy niemieckich, stacjonujących w Szczypiornie, gdzie znajdował się duży obóz jeńców wojennych różnych narodowości. Nowo utworzone władze polskie w Kaliszu zrobiły wiele, aby udzielić tym ludziom pomocy oraz zorganizować dla nich powrotny transport. Rozmowy z Radą Żołnierską w Szczypiornie prowadził Sztab Wojskowy.

Niemcy odwlekali swój wyjazd, wyraźnie zmierzając do wywiezienia zapasów zgromadzonych w magazynach. Dopiero po skierowaniu do Szczypiorna silniejszych oddziałów, zmuszono Niemców do opuszczenia kraju.

Teren obozu zajęli żołnierze Batalionu Pogranicznego, którzy z chwilą wybuchu Powstania Wielkopolskiego pod dowództwem ppor. Władysława Wawrzyniaka, brali udział w wyzwalaniu południowo-wschodniej części Wielkopolski.