Imię od zarania dziejów było sposobem na rozróżnianie i wyróżnianie ludzi. Każda kultura miała swój charakterystyczny zasób imion, który wytworzył się na bazie wierzeń, historii i obyczajów. Dlatego np. w społeczności żydowskiej dominują imiona pochodzenia starotestamentowego: Izaak, Mojżesz (w różnych formach), Sara. Dlatego też w niektórych okresach katolicy nie nadawali córkom imienia Maria, jako zarezerwowanego dla Matki Boskiej. Obchodzono jednak ten niepisany zakaz nadając dziewczynkom imiona zbliżone np. Marianna.
Z ciekawych zasad dotyczących nadawania imion warto wspomnieć o funkcjonującym chyba nadal wśród Żydów zakazie nadawania dziecku imienia żyjącego krewnego. W wielu przypadkach ta wiedza ułatwiła poszukiwania genealogiczne: jeśli wnuk nosił imię po swoim dziadku jest pewne, że urodził się po jego śmierci.
Wybierając imię dla dziecka rodzice kierowali się rodzinną czy patriotyczną tradycją, datą urodzenia (jaki święty patronował konkretnym dniom), ale także....modą. I w tej kwestii do dzisiaj praktycznie nic się nie zmieniło.
W 2019 r. w Kaliszu najpopularniejszymi imionami dla nowonarodzonych obywatelek były: Maja, Zuzanna, Lena, Maria i Julia, a dla chłopców: Antoni, Wojciech, Franciszek, Jakub i Szymon. Ponieważ księgi urodzeń z 1919 r. dopiero trafią do Archiwum przedstawiamy porównanie z rokiem 1909. Dane dotyczą dwóch parafii katolickich, które wówczas w mieście funkcjonowały: św. Mikołaja i św. Józefa. Oprócz nich nowi mali obywatele Kalisza byli rejestrowani w Parafii Ewangelicko-Augsburskiej, Parafii Prawosławnej i Okręgu Bożniczym. Jako ciekawostkę porównajmy najpierw liczby: Urząd Stanu Cywilnego w Kaliszu zarejestrował w 2019 r. 761 urodzeń, natomiast wspomniane parafie w 1909 r. łącznie 1188. W 1909 r. najczęściej nadawano dziewczynkom imiona: Marianna, Janina, Helena, Stanisława i Zofia, natomiast chłopcom: Józef, Stanisław, Jan, Kazimierz i Antoni.
Przy opracowaniu niniejszej wystawy oparto się głównie na materiałach metrykalnych. Jest to grupa akt, z których najczęściej korzystają zarówno nasi klienci, jak i pracownicy odpowiadający na pisma z całego świata. Wraz z rozwojem technologii i dostępności akt popularna stała się indeksacja ksiąg metrykalnych, w tym ksiąg chrztów. Nasze archiwum posiada indeksy do rzymskokatolickich parafii kaliskich za lata 1875-1911.
Wybór imienia to bardzo ważna decyzja. Zostanie ono przecież z człowiekiem prawdopodobnie na całe życie (prawdopodobnie, bo obecne przepisy umożliwiają zmianę imienia z ważnych powodów). Rodzice zatem już przed narodzeniem dziecka szukają inspiracji i pomysłów. Być może nasza wystawa podsunie właśnie to jedno, poszukiwane, najtrafniejsze?...
Działo się w Kaliszu (tu było wymienione miejsce rejestracji dziecka, czyli siedziby parafii), dwudziestego drugiego grudnia tysiąc dziewięćset trzynastego roku/czwartego stycznia tysiąc dziewięćset czternastego roku (data zgłoszenia dziecka. Pod zaborem rosyjskim obowiązywał kalendarz juliański, stąd w dokumentach występują daty podwójne). Stawił się Andrzej Rusinek (nazwisko zgłaszającego, najczęściej był to ojciec dziecka, choć zdarzało się również, że akuszerka lub w przypadku niezamężnych kobiet ktoś z ich rodziny), rolnik z Noskowa, lat 32 (zawód, miejsce zamieszkania i wiek zgłaszającego), który w obecności Józefa Rybki, robotnika, lat 32 i Leona Strugalskiego, młynarza lat 34, obaj z Noskowa (nazwiska, zawody i wiek świadków) przedstawił nam dziecię płci żeńskiej, urodzone w Noskowie piętnastego/dwudziestego ósmego grudnia ubiegłego roku o godzinie dziesiątej wieczorem (miejsce, dokładna data i godzina urodzenia dziecka) z jego prawowitej małżonki Cecylii z Wawrotów lat 26 (imię, nazwisko panieńskie i wiek matki dziecka. Jeśli matka była panną tu pojawiała się informacja „niezamężnej”). Dziecięciu temu na chrzcie świętym odbytym dnia dzisiejszego nadano imię Janina, a jego rodzicami chrzestnymi byli: Stanisław Dyszkowski i Franciszka Mikuła. Akt niniejszy został przeczytany i przez nas podpisany. (podpis duchownego, najczęściej proboszcza parafii oraz ewentualnie podpis zgłaszającego. Ponieważ wiele osób było niepiśmiennych najczęściej pod aktem jest tylko jeden podpis).
Akt urodzenia Janiny Rusinek, urodzonej 21 grudnia 1913 r. w Noskowie, córki Andrzeja i Cecylii z domu Wawrot.
Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej św. Józefa w Kaliszu, sygn. 90, akt nr 10
Dnia czternastego stycznia, po osobistym przekonaniu, generała przy jego królewskiej wysokości Eugeniuszu Witremberskim majora Władimira Porfiriewa syna Mołostwowa i jego prawowitej małżonki Ewdokii Wasiliewnej z d. Nowalinnej, urodziła się córka Ludmiła.
Rodzice chrzestni: książę Eugeniusz Wirtemberski i księżniczka Maria Wirtemberska
Modlitwy odprawił i chrztu udzielił Kaliskiej Cerkwi Św. Piotra i Pawła ksiądz Wasyl Iwanow Borysowicz.
Akt urodzenia Ludmiły Mołostwow, Akta stanu cywilnego Parafii Prawosławnej Kalisz, akt nr 14
Przed urzędnikiem stanu cywilnego stawił się znany gospodarz Jan Szyszka, zamieszkały w Czarnym Lesie, ewangelickiego wyznania i oznajmił, że z jego żony Marianny Szyszka z d. Szyszka, ewangelickiego wyznania, zamieszkałej z nim, w Czarnym Lesie w jego mieszkaniu, dnia szóstego stycznia tysiąc osiemset dziewięćdziesiątego piątego roku o godzinie jedenastej popołudniu urodziło się dziecko płci żeńskiej, któremu nadano imię Paulina.
Przeczytano, zatwierdzono i podpisano (podpis zgłaszającego jeśli umiał pisać, jeśli nie stawiał krzyżyki)
(Podpis urzędnika)
Akt urodzenia Pauliny Szyszki, urodzonej 6 stycznia 1895 r. w Czarnym Lesie, córki Jana i Marianny z domu Szyszka, rodzice byli wyznania ewangelickiego.
Urząd Stanu Cywilnego Czarny Las, sygn. 54, akt nr 5
Bazylika kolegiacka pw. Wniebowzięcia NMP. Sanktuarium św. Józefa w Kaliszu.
Spuścizna Władysława Kościelniaka z Kalisza, sygn. 221
Kościół p.w. św. Mikołaja w Kaliszu.
Spuścizna Władysława Kościelniaka z Kalisza, sygn. 221
Budynek Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Kaliszu w latach 1797-1945.
Spuścizna Władysława Kościelniaka z Kalisza, sygn. 221
Cmentarz ewangelicki na Rogatce został utworzony w 1790 r. na terenie zwanym już w 1689 r. "Górką Luterską".
Spuścizna Władysława Kościelniaka z Kalisza, sygn. 211
Nowa Synagoga przy ulicy Krótkiej w Kaliszu.
Spuścizna Tadeusza Martyna z Kalisza, sygn. 1162
Nowa Synagoga przy ulicy Krótkiej w Kaliszu.
Spuścizna Władysława Kościelniaka z Kalisza, sygn. 211
Cerkiew pod wezwaniem świętych apostołów Piotra i Pawła w Kaliszu.
Spuścizna Władysława Kościelniaka z Kalisza, sygn. 211
Cerkiew pod wezwaniem świętych apostołów Piotra i Pawła w Kaliszu.
Spuścizna Tadeusza Martyna z Kalisza, sygn. 32
W zaborze rosyjskim dzieci rejestrowano w zależności od wyznania: w parafii odpowiedniego obrządku lub okręgu bożniczym. Jednak schemat samego dokumentu był podobny.
Akt urodzenia Fraydy Lewek, urodzonej 2 stycznia 1831 r w Wieruszowie, córki handlarza Abrama Lewka i Cudle. Akt zarejestrowany w księdze został 7 stycznia 1831 r.
Akta stanu cywilnego Okręgu Bożniczego Wieruszów, sygn. 1, akt nr 1
Rejestracji dziecka dokonywano zazwyczaj w terminie kilku dni od urodzenia. Zdarzało się jednak, że od urodzenia do chrztu mijało więcej czasu. W prezentowanym dokumencie jako data urodzenia widnieje 13/25 czerwca, natomiast data sporządzenia aktu to 19/31 maja. Sytuacje takie zdarzały się częściej wśród ludności żydowskiej i były związane z koniecznością wniesienia opłaty przy rejestrowaniu dzieci. Dlatego zdarza się, że w księdze urodzeń figurują obok siebie akty urodzenia na kilkoro rodzeństwa, urodzonych w odstępie nawet kilku kat.
Akt urodzenia Glicelii Szorochów, urodzonej 13 maja 1836 r. w Sieradzu, córki nauczyciela Szkoły Obwodowej Sieradzkiej Waleriana Szorochow i Antoniny z domu Mazurowskiej.
Parafia obrządku greckokatolickiego w Kaliszu, sygn. 7, akt nr 2
Rodziców chrzestnych było zazwyczaj dwoje: mężczyzna i kobieta. Bogatsze rodziny nie ograniczały się tylko do tej liczby i czasami rodziców chrzestnych było więcej. W prezentowanym obok dokumencie wpisano czworo chrzestnych, dwóch mężczyzn (będących również świadkami zgłoszenia): Karol Scholtz, Karol Rogoziński oraz dwie kobiety: Rozalia Schnerr i Matylda Weigt.
Akt urodzenia Karola Stefana Scholtza, urodzonego 14 kwietnia 1861 r. w Kaliszu, syna fabrykanta Luisa Scholtza i Malwiny Rogozińskiej.
Akta stanu cywilnego Parafii Ewangelicko-Augsbuskiej w Kaliszu, sygn. 77, akt nr 96
Przy rejestracji dziecka zdarzały się pomyłki. Łatwo było o nie szczególnie w przypadkach, gdy dziecku nadawano imię popularne zarówno w formie męskiej jak i żeńskiej. Jak widać na załączonych dokumentach zarejestrowany w 1906 r. Kazimierz był w rzeczywistości Kazimierą… Podobne błędy zdarzały się przy imionach Marian – Marianna.
Akta urodzenia Kazimiery Kozłowskiej, urodzonej 16 stycznia 1906 r. w Kaliszu, córki Kazimierza Kozłowskiego i Marianny z domu Żółta.
Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej św. Mikołaja Kalisz, sygn. 68, akt nr 54
W przeważającej większości dziecko otrzymywało jedno imię. Wśród urodzonych w kaliskich parafiach katolickich w latach 1875-1911 tylko ok. 7 % dzieci otrzymało dwa imiona, trzy imiona nadano 0,26 % dzieci, a tylko jedno otrzymało na chrzcie cztery imiona.
Odwrotnie sytuacja wyglądała w parafii ewangelickiej. Tam najczęściej dzieci otrzymywały dwa imiona, bardzo często trzy lub cztery.
Akt urodzenia Sylwestry Cecylii Stańczak, urodzonej 18 grudnia 1906 r. w Kaliszu, córki Jana Stańczaka i Florentyny Wiktorii z domu Niemczykiewicz.
Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej św. Józefa Kalisz, sygn. 82, akt nr 54
Akt urodzenia Ziemowita Mieczysława Kazimierza Urbańskiego, urodzonego 15 września 1904 r. w Kaliszu, syna Kazimierza Wacława Urbańskiego i Aleksandry z domu Domaradzkiej. Akt zarejestrowany w księdze został 6 października 1904 r.
Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej św. Mikołaja Kalisz, sygn. 66, akt nr 414
Akt urodzenia Stefanii Bronisławy Reginy Aurelii Grabskiej, urodzonej 27 lipca 1889 r. w Dębe, córki Erazma Grabskiego i Stanisławy z domu Mazurowskiej. Akt zarejestrowany w księdze został 28 maja 1894 r. w Kaliszu.
Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej św. Mikołaja Kalisz, sygn. 56, akt nr 178
Akt urodzenia Konstancji Magdaleny Amalii Hopf, urodzonej 3 kwietnia 1914 r. w Kaliszu, córki Maksa Artura Alfonsa i Marii Konstancji z domu Zipser. Akt zarejestrowany w księdze został 2 kwietnia 1915 r.
Akta stanu cywilnego Parafii Ewangelicko-Augsburskiej Kalisz, sygn. 142, akt nr 12
W aktach urodzenia można trafić na różne dopiski. Są to adnotacje o zawartych małżeństwach, zgonie lub sprostowania. Sprostowanie mogło dotyczyć imienia dziecka, nazwiska lub danych rodziców.
Akt urodzenia Stanisławy Janiny Nowakiewicz, urodzonej 27 kwietnia 1909 r. w Kaliszu, córki Romana Nowakiewicza i Cecylii z domu Kozłowskiej. Na marginesie jest adnotacja o sprostowaniu imienia Janina na Stanisława Janina.
Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej św. Mikołaja Kalisz, sygn. 71, akt nr 190
W 1874 r. w zaborze pruskim wprowadzono jednolitą rejestrację cywilną i utworzono urzędy stanu cywilnego. W księgach rejestrowano urodzenia, małżeństwa i zgony wszystkich obywateli bez względu na wyznanie.
Akt urodzenia Marty Idy Hanke, urodzonej 7 listopada 1875 r. w Kępnie, wyznania ewangelickiego, córki Johanna Hanke i Marii z domu Bossert.
Urząd Stanu Cywilnego Kępno-obwód miejski, sygn. 4
Akt urodzenia Tinki Salzmann, urodzonej 3 grudnia 1893 r. w Czarnym Lesie, wyznania mojżeszowego, córki Leopolda Salzmanna i Pauliny z domu Pakulla.
Urząd Stanu Cywilnego Czarny Las, sygn. 48, akt nr 175
Akt urodzenia Stanisława Wojtkowiaka, urodzonego 9 maja 1905 r. w Cerekwicy, wyznania katolickiego, syna Szczepana Wojtkowiaka i Józefy z domu Szymczak,
Urząd Stanu Cywilnego Rusko, sygn. 22, akt nr 28
Odpis w języku francuskim z 1911 r. aktu urodzenia księcia i pierwszego ordynata na Gołuchowie Witolda Kazimierza Filipa Marii Czartoryskiego, urodzonego 10 marca 1876 r. w Paryżu, syna księcia Władysława Czartoryskiego – działacza politycznego na emigracji, emisariusza dyplomatycznego Rządu Narodowego przy rządach Francji, Anglii, Włoch, Szwecji i Turcji oraz księżniczki francuskiej Małgorzaty Orleańskiej.
Sąd Obwodowy w Pleszewie, sygn. 1135, k. 7