"Międzynarodowy Dzień Archiwów"

Początki archiwów sięgają XII wieku. Instytucje kościelne, miasta i dwory książąt i możnowładców zbierały dokumenty dotyczące m.in. majątków i przywilejów. W okresie staropolski funkcjonowały archiwa sądowe grodzkie i ziemskie, archiwa miejskie, kościelne i rodowe. W 1794 r. część archiwów władz centralnych zostało wywiezionych do Petersburga. W okresie zaborów organizacja i losy archiwów zależały od władz państwa zaborczych. W niepodległe Polsce organizację archiwów uregulowano dekretem z 7 lutego 1919 r. sformułowane wtedy zadania archiwów są aktualne również dzisiaj: gromadzenie, ochrona, opracowanie i udostępnianie narodowego zasobu archiwalnego. W okresie II wojny światowej wiele cennych archiwaliów spłonęło, szczególnie w Warszawie. W 1951 r. wydano dekret o archiwach państwowych, który m.in. powołał Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych. W 1983 r. przyjęta została ustawa o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach.

Międzynarodowy Dzień Archiwów został ustanowiony podczas 16. Międzynarodowego Kongresu Archiwów w Kuala Lumpur na pamiątkę utworzenia w 1950 r. w Paryżu Międzynarodowej Rady Archiwów (ICA). Międzynarodowa Rada Archiwów jest organizacją pozarządową, podejmującą działania z zakresu wdrażania efektywnego zarządzania oraz ochrony, konserwacji i ułatwiania dostępu do światowych zasobów archiwalnych. ICA dąży m.in. do zapewnienia dostępu do archiwów oraz umożliwianie dialogu pomiędzy archiwistami, decydentami, twórcami oraz użytkownikami archiwów. ICA zrzesza obecnie około 1500 instytucji ze 195 krajów świata, organizuje międzynarodowe kongresy archiwalne, publikuje periodyki tematyczne oraz standardy archiwalne.

---

Historia kaliskiego archiwum sięga XIII wieku. Po lokacji Kalisza w 1257 r. wykształciła się kancelaria miejska, która początkowo mieściła się na zamku, a po jego zniszczeniu w ratuszu. Nawiedzające Kalisz pożary nie oszczędzały gromadzonych dokumentów, wiele z nich spłonęło w 1537 r. oraz w 1792 r. Po każdej takiej pożodze ocalałe dokumenty przewożono do Poznania. Część z nich wróciła do Kalisza w 1799 r., kiedy Kalisz - na mocy postanowień II rozbioru należący do zaboru pruskiego - został stolicą departamentu. W 1815 r. Kalisz włączono do zaboru rosyjskiego. Był to czas, kiedy w Księstwie Warszawskim podjęto próby zorganizowania sieci archiwów historycznych. Kalisz również nalazł się na archiwalnej mapie, od 1825 r. działało tu Archiwum Akt Dawnych. Swoją siedzibę AAD miało w gmachu Trybunału Cywilnego przy al. Józefiny (obecnie budynek sądu przy al. Wolności), a jego kierownikami byli J. Szreder i Józef Gabriel Szaniawski. Jako ciekawostkę można podać, że w Archiwum pracowali przez jakiś czas jako wolontariusze Adam Asnyk i Stefan Giller. Kalisz nie cieszył się długo własnym archiwum, ponieważ już w 1876 r. zostało ono zlikwidowane i w ciągu kilku następnych lat ponad 7 tysięcy jednostek wywieziono do Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. W Kaliszu pozostało archiwum miejskie, jednak podzieliło ono tragiczny los miasta w 1914 r. Część akt gubernialnych władze rosyjskie wywiozły w głąb Rosji tuż przed wybuchem I wojny światowej. Archiwum pojawiło się w Kaliszu ponownie w 1920 r., kiedy odradzająca się Rzeczpospolita organizowała sieć archiwów państwowych. Kierownikiem został prof. dr Leon Białkowski. Niestety i tym razem działalność Archiwum Państwowego w Kaliszu nie trwała długo. Już w 1926 r. w ramach oszczędności AP zostało zlikwidowane.

Ostatecznie na mapę Kalisza archiwum wróciło formalnie w 1950 r., a praktycznie w 1951 r. (wtedy przyjęto pierwsze akta do magazynów, mieszczących się przy ul. Nowotki 2 - obecnie Parczewskiego). Kierownikami Archiwum byli kolejno: Władysław Michałek i Roman Szczepaniak. W 1976 r. kaliskie Archiwum usamodzielniono, dyrektorem została Mirosława Lisiecka, która sprawowała tę funkcję do 2007 r. Od 2007 r. do chwili obecnej stanowisko dyrektora obejmuje dr Grażyna Schlender.

Archiwa gromadzą materiały archiwalne zgodnie z zasadą pertynencji terytorialnej. Oznacza to, że archiwalia wytworzone na danym terenie powinny być gromadzone w archiwum znajdującym się na tym terenie. Szczegółowe dane na temat miejsca przechowywania interesujących materiałów można znaleźć na stronie Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych (www.archiwa.gov.pl) w zakładce "Bazy danych".

Materiały archiwalne są udostępniane po 30 latach od ich wytworzenia. Korzystanie na miejscu w Archiwum jest bezpłatne, można również zlecić odpłatną kwerendę. W ostatnich latach przeprowadzana jest szeroko zakrojona akcja digitalizacji. Setki tysięcy stron historycznych ksiąg są skanowane i umieszczane w Internecie (www.szukajwacrhiwach.pl).

Na koniec prezentujemy kilka "perełek" z zasobu Archiwum Państwowego w Kaliszu. Mamy nadzieję, że zachęcą one Państwa do rozpoczęcia (lub kontynuowania) historycznych poszukiwań.