Drugi dzień uroczystości jubileuszowych, 8 grudnia 2011 r. miał merytoryczny charakter. Dr Grażyna Schlender powitała przybyłych gości o godz. 10.00 w sali recepcyjnej kaliskiego ratusza, gdzie odbyła się ogólnopolska konferencja pt. Calisiana rozproszone w archiwach polskich. W drugim dniu uroczystości udział wzięli m. in. dr Barbara Berska, Zastępca Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych, dr inż. Janusz Pęcherz, Prezydent Miasta Kalisza, Kazimierz Kościelny reprezentujący Urząd Marszałkowski w Poznaniu, dr Mirosława Lisiecka, były wieloletni dyrektor AP w Kaliszu, prof. dr hab. Marian Walczak, dziekan Wydziału Pedagogiczno - Artystycznego w Kaliszu UAM w Poznaniu, prof. dr hab. Ewa Andrysiak.
Dr Grażyna Schlender zwróciła uwagę na fakt, że już od dłuższego czasu Kaliszanie czekali na zorganizowanie takiej konferencji, a archiwum te głosy odebrało i postanowiło wyjść naprzeciw potrzebom.
Prezydent Miasta Kalisza dr inż. Janusz Pęcherz dokonał uroczystego otwarcia konferencji. W swoim wystąpieniu wiele słów poświęcił współpracy APK, AP w Poznaniu z Urzędem Miejskim w kwestii projektu digitalizacji archiwaliów. Kopia przywileju Zygmunta Starego dla Kalisza do dziś zdobi gabinet prezydencki. Dzięki zabiegom digitalizacji nasze dziedzictwo kulturowe jest na wyciagnięcie ręki. Kaliskie archiwum rozsławia je od dawna także na inne sposoby. Prezydent wspomniał o organizowanych wystawach, konkursach, czy publikacjach i zaznaczył, że w taki sposób powinna funkcjonować każda instytucja, która ma wobec społeczeństwa misję niesienia narodowej pamięci.
Dr Barbara Berska z kolei zwróciła uwagę na charakter pracy archiwisty. Sukces archiwum zależy bowiem od dorobku i zaangażowania jego pracowników. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych widzi te starania i docenia to, że archiwiści są ludźmi wykształconymi, znającymi historię regionu. Często mają oni szerokie zainteresowania humanistyczne. Dr Barbara Berska przyznała, że z przyjemnością śledzi kolejne poczynania Archiwum Państwowego w Kaliszu w dziedzinie popularyzacji. Należy tutaj podkreślić, że jest to jedno z mniejszych archiwów. Pomimo tego zdarza się, że inni archiwiści, często z większych miast, z zainteresowaniem pytają w jaki sposób APK realizuje tyle pomysłów, konkursów i wystaw.
Dr Grażyna Schlender podziękowała przedmówcom za miłe słowa i dodała, że chociaż w takim dniu atmosfera jest bardzo podniosła i uroczysta, to na co dzień praca archiwisty jest często szara i ciężka. Oprócz popularyzacji musimy realizować nasze cele statutowe, które wymagają ogromnego zaangażowania i skrupulatności. Dyrektor APK zaprosiła do stołu prezydialnego Henryka Krystka, dyrektora AP w Poznaniu, dr. Jana Macholaka, dyrektora AP w Szczecinie, dr Barbarę Berską oraz dr. inż. Janusza Pęcherza, oddając głos Henrykowi Krystkowi, jako prowadzącemu pierwszą część konferencji.
Jako pierwsi z prelekcją wystąpili Sławomir Postek i Piotr Wincenciuk z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Tematem wystąpienia były Zespoły akt urzędów i instytucji doby Królestwa Polskiego, działających w Kaliszu oraz na terenie Kaliskiego, przechowywane w zasobie Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Autorzy przedstawili sześć zespołów archiwalnych oraz zbiorów dotyczących Kalisza i regionu kaliskiego. Niemal w całości zachowały się zespoły Trybunał Cywilny Kaliski i Komisja Województwa Kaliskiego/Rząd Gubernialny Warszawski. W sumie te zespoły liczą ponad 5000 j. a., ok. 300 m. b. Pozostałe materiały znajdują się w zespołach: Organizacja Narodowa Powstania Styczniowego (Naczelnik m. Kalisza), Zarządy Naczelników Wojennych w Królestwie Polskim, 1861 - 1867 (Zarządy Naczelników Wojennego Kaliskiego Oddziału, Powiatu i Rejonu), Materiały różne dotyczące powstania styczniowego z rosyjskich kancelarii wojskowych, Akta dowódców i władz wojskowych rosyjskich, Zarząd Rolnictwa i Dóbr Państwowych Guberni: Warszawskiej, Piotrkowskiej, Kaliskiej i Płockiej. Na koniec autorzy podali kilka przykładów "calisianów" znajdujących się w innych zespołach w zasobie AGAD.
Dr Tadeusz Krawczak z Archiwum Akt Nowych w Warszawie w swoim wystąpieniu stwierdził, że I wojna światowa była dla Kalisza tragedią germańskiego barbarzyństwa. Zachowały się akta dotyczące odszkodowań za zniszczenia wojenne sporządzone przez wojsko. W imieniu pokrzywdzonych występował Stanisław Bzowski z Komitetu Poszkodowanych. Podobnie historia obozu dla legionistów związała na zawsze Kalisz z historią polskiego sportu i szczypiorniaka. W AAN znajduje się dość obfita dokumentacja tego, co rodząca się Polska przejęła po zaborcach, jest to dobre źródło historii gospodarczej. W aktach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych znajdują się projekty szkoły na ul. 3 Maja, dworca kolejowego, ratusza. Dość ciekawe są archiwalia Policji Państwowej, gdzie zgromadzono listy gończe, należałoby wydzielić z tej grupy to, co dotyczy Kalisza. Z okresu PRL z kolei, dr Krawczak zwrócił uwagę na akta nacjonalizacji fabryki fortepianów.
Narodowe Archiwum Cyfrowe było reprezentowane przez Filipa Kwiatka. Wygłosił on prelekcję na temat "calisianów" w zbiorach fotograficznych Narodowego Archiwum Cyfrowego. Z 1000 zdjęć związanych z Kaliszem, ok. 300 obrazuje życie codzienne.
284 fotografie są dostępne na stronie internetowej NAC. Obrazują Kalisz począwszy od jego zburzenia w 1914 r., na czasach PRL-u skończywszy. W 2010 r. zanotowano 1522 mieszkańców Kalisza odwiedzających stronę NAC, co świadczy o dużym zainteresowaniu materiałem źródłowym. Filip Kwiatek zwrócił uwagę zebranych na fakt, że Calisiana można podzielić według następujących kategorii: polityka (np. wizyta Wincentego Witosa w Kaliszu), bezpieczeństwo (dokumentacja związana z kaliskim więzieniem), służba zdrowia, gospodarka, handel, przemysł, ustalanie granic II Rzeczypospolitej, kultura, edukacja, nauka, życie społeczne, religia (zdjęcia z uroczystości Bożego Ciała), architektura, wojsko, znani kaliszanie i zbiory powojenne. Omówiono także zespoły Centralnej Agencji Fotograficznej, Wojskowej Agencji Fotograficznej, Krajowej Agencji Wydawniczej, które nie są jeszcze do końca opracowane, a tym samym znane szerokiej szerzy ludzi. Jako ciekawostki pokazano zdjęcie Marii Dąbrowskiej i Stefana Szolc-Rogozińskiego.
Zaprzyjaźnione AP w Poznaniu reprezentowała Zofia Wojciechowska. Przedstawiła ona zebranym akta instytucji działających w Kaliszu w okresie od XIII do XX w. Okres przedrozbiorowy reprezentują akta instytucji szlacheckich - sądu ziemskiego, wiecowego, podkomorskiego, sądu i urzędu starościńsko-burgrabiowskiego i grodzkiego, sądu kapturowego, komisarza sądu sejmowego, sądu ziemiańskiego i komisji porządkowej cywilno-wojskowej oraz komory celnej i poborców podatków, sądów wiejskich w Dobrcu Wielkim i Tyńcu, bractwa strzeleckiego, cechów rzemieślniczych i bractw kupieckich.
Z okresu zaboru rosyjskiego Zofia Wojciechowska omówiła akta Archiwum Akt Dawnych przy Trybunale Cywilnym w Kaliszu, akta Kaliskiego Urzędu Gubernialnego do spraw włościańskich. W tej części zamieszczono także akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickich, okręgów boźniczych, parafii greckokatolickiej, parafii prawosławnej i parafii ewangelickich. Z okresu międzywojennego do ciekawszych należą akta kaliskich szkół średnich, a z lat II wojny światowej akta Starostwa Powiatowego w Kaliszu i niemieckiej żandarmerii powiatu kaliskiego.
Z terenu Łodzi referat wygłosił Piotr Strembski. Pierwsze artykuły na temat Calisian w AP w Łodzi pojawiły się już w publikacji 18 wieków Kalisza, wydanej w latach 60-tych XX w. W łódzkim archiwum Państwowym są zgromadzone materiały archiwalne dotyczące urzędów dawnej guberni kaliskiej. Najstarszy dokument dotyczący Kalisza pochodzi z 1756 r. i należy do akt rodzinno - pamiątkowych. Z lat 1918 - 1938 najważniejszym źródłem do dziejów Kalisza są akta łódzkiego urzędu wojewódzkiego. Ciekawe są także akta kaliskich ewangelików z lat 1936 - 1939. Z okresu międzywojennego AP w Łodzi posiada dokumentację bankową i dokumenty urzędu wojewódzkiego. Kalisz bowiem w tych latach przynależał do województwa łódzkiego. Wiele cennych materiałów można znaleźć w dokumentach instytucji państwowych centralnego zarządzania przemysłem w latach powojennych. Piotr Strembski zwrócił uwagę zebranych na fakt, że wiele cennych informacji na temat Kalisza można wyszukać w zbiorach fotografii i planów.
W przerwie konferencyjnej nie lada niespodzianką okazał się jubileuszowy tort, który wjechał do sali recepcyjnej zapraszając wszystkich na kawę. Został on przygotowany przez pleszewskiego cukiernika Tomasza Vogta. Można było w tym czasie zapoznać się z ofertą sponsorów, którzy mieli swoje stoiska w holu.
Henryk Krystek przewodnictwo w drugiej części konferencji oddał dr. Janowi Macholakowi Potem swój referat przedstawił Grzegorz Waliś reprezentujący gospodarza konferencji. Scharakteryzował on zasób Archiwum Państwowego w Kaliszu. Przez 60 lat swojego istnienia zgromadzono 268 880 j. a., obejmujących 3242 metrów bieżących. Ponad połowa została wytworzona przez instytucje wymiaru sprawiedliwości. 30% przypada na akta administracji ogólnej i specjalnej. Akta stanu cywilnego i metrykalne obejmują 6 %. Są one przy tym najczęściej wykorzystywane w pracowni naukowej i przy sporządzaniu kwerend. Akta przemysłowe, w tym zakładów przemysłowych zajmują 5%. Pozostałość stanowią spuścizny, akta partii, instytucji nauki i oświaty, stowarzyszeń i związków.
Dużym zainteresowaniem cieszyło się wystąpienie Agnieszki Zajas z racji instytucji jaką reprezentowała - Centralnego Archiwum Wojskowego. Dokumenty zgromadzone w tym archiwum ilustrują wkład mieszkańców w odrodzenie Państwa Polskiego. Calisiana w zbiorach CAW są mocno rozproszone i ciężko do nich dotrzeć. Kwerendą objęto 45 zespołów. Przytoczono nazwiska znanych Kaliszan np. por. Jana Brylewskiego, płk. Juliusza Ulrycha, gen. Mieczysława Smorawińskiego, sióstr Ireny i Haliny Cholewińskich.
W zbiorach CAW znajduje się bardzo cenny nabytek dotyczący Kalisza - album Zarys historyczny byłych uczestników rozbrojenia Niemców na Dworcu Kolejowym w Kaliszu w dniu 11 listopada 1918 r. Warta uwagi jest kolekcja akt powstańców wielkopolskich i akta obozu w Szczypiornie. Na fotografiach zaprezentowano postać Józefa Piłsudskiego podczas wizyty w Kaliszu w 1927 r. z żoną i córkami oraz Stanisława Wojciechowskiego.
Bardzo ciekawe było wystąpienie dr. Jerzego Łojko z Miejskiej Biblioteki Publicznej w Koninie. Prelegent skupił się na źródłach do dziejów parafii i klasztorów kaliskich w polskich zasobach archiwalnych. W przestrzeni miejskiej Kalisza zakony pojawiły się dość wcześnie. Na terenie miasta ścierało się ze sobą kilka systemów prawnych: prawo kanoniczne, miejskie i ziemskie (zwyczajowe). Zachowały się akta parafialne, konsystorskie, które są bardzo słabo rozpoznane, a znajdują się w Archiwum Archidiecezjalnym we Włocławku. Badacz może skorzystać z akt wizytacji, niestety nie są one kompletne. Prawdziwą kopalnią wiedzy są księgi grodzkie. Jest tutaj wiele akt, które czekają na badaczy.
Dyrektor Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej Jerzy A. Splitt mówił na temat akt kaliskich Franciszkanów. Sprowadzono ich do Kalisza w XIII w. i są tu do dziś. Nie było ich tylko w latach 1902 - 1918 i w czasie okupacji. Zasób archiwalny zakonników zniszczyły pożary, wiele akt uległo rozproszeniu. Główny zasób znajduje się w Krakowie. Są tam przechowywane akta wizytacji władz zakonnych (najstarsze z 1596 r.). Bardzo ciekawym źródłem są akta wizytacji osobowych, gdzie opisywano charakter zakonnika i jego majątek, łącznie ze stanem odzieży. W Warszawie można dotrzeć do akt wizytacji personalnych i korespondencji. We Włocławku z kolei mamy rękopisy kronik brackich.
Głos podsumowujący konferencję należał do prof. dr hab. Krzysztofa Stryjkowskiego. Pozwolił sobie na przypomnienie wydania informatora o zasobie AP w Kaliszu, którego był recenzentem. Wówczas prof. dr hab. Krzysztof Stryjkowski postulował o poszerzenie opracowania o Calisiana w zasobie innych archiwów. Taki moment nastał właśnie dziś. Dobrze się stało, że w Kaliszu zrozumiano, zapamiętano i wykonano. Owocem tej konferencji mogłaby być reaktywacja SAP w Kaliszu, tak by archiwum stało się regionalnym ośrodkiem nauki archiwalnej.
Ostatnim elementem konferencji była promocja najnowszego wydawnictwa APK pt. Sześćdziesiąt lat działalności Archiwum Państwowego w Kaliszu, autorstwa dr Grażyny Schlender. Dzieło dyrektora APK jest próbą monografii placówki. Składa się z dwóch części: rysu historycznego, gdzie wyeksponowano Archiwum Akt Dawnych oraz historii ostatnich 60 lat archiwum. Ta druga część dzieli się naturalnie na okresy: 1950 - 1958, 1959 - 1976, 1977 - 1992, 1993 - 2004, 2005 - 2011. Dziś APK jest jedyną placówką w Kaliszu o randze wojewódzkiej. Podczas spotkania każdy mógł otrzymać egzemplarz tego wydawnictwa.
