30 września 2024 r., w siedzibie Archiwum Państwowego w Kaliszu, z okazji Dnia Archiwisty i obchodów 80. rocznicy Powstania Warszawskiego, odbyła się konferencja popularno-naukowa pt. "Śladami Powstania Warszawskiego na Ziemi Kaliskiej", zorganizowana przez APK we współpracy ze Stowarzyszeniem Archiwistów Polskich Oddział w Kaliszu i Kaliskim Towarzystwem Przyjaciół Archiwaliów. W uroczystości udział wzięli m. in.: członek Zarządu Powiatu Kaliskiego Ewa Woźniak reprezentująca Starostę Kaliskiego, przewodniczący Rady Miasta Kalisza Sławomir Lasiecki, dyrektor biura Senatora RP Janusza Pęcherza Daniel Sztandera, dyrektor Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej w Kaliszu Marcin Magdziński z kierownikiem Oddziału Literackiego - Dworku Marii Dąbrowskiej w Russowie Renatą Ziętek, dyrektor Kuratorium Oświaty w Poznaniu Delegatura w Kaliszu Violetta Słupianek, dyrektor Gminnej Biblioteki Publicznej im. Braci Gillerów w Opatówku Małgorzata Matysiak, kierownik Działu Informacji Naukowej i Zbiorów Specjalnych Miejskiej Biblioteki Publicznej im. A. Asnyka w Kaliszu Justyna Ratajczyk, kierownik Działu Historii Przemysłu, Techniki, Technologii i Organizacji Produkcji Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku dr Jarosław Dolat, kierownik Działu informacyjno-bibliograficznego Książnicy Pedagogicznej w Kaliszu Henryka Karolewska, emerytowany dyrektor MBP im. A. Asnyka w Kaliszu Adam Borowiak, kaliska literatka i aforystka Urszula Zybura, Józef Gola, przedstawiciel Stowarzyszenia im. H. Sutarzewicz w Kaliszu Andrzej Zmyślony, członkowie Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Archiwaliów: Świętosław Fortuna, Jerzy Sówka, Jerzy Wojtczak, Ryszard Łańduch, dr Krystian Bedyński, Elżbieta Siarkiewicz, Józef Kaczkowski, uczniowie III klasy II Liceum Ogólnokształcącego im. T. Kościuszki w Kaliszu z nauczycielem Iloną Kapitaniak.
Przybyłych gości przywitała dyrektor APK dr Grażyna Schlender wyjaśniając genezę obchodów 30 września Dnia Archiwisty - święta ustanowionego przez Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych dr. Pawła Pietrzyka w 2019 r. Korzystając z okazji dyrektor APK złożyła życzenia wszystkim archiwistom: państwowym i zakładowym. Następnie wyjaśniła, że tematem obrad będzie udział mieszkańców Ziemi Kaliskiej w Powstaniu Warszawskim. W tym zrywie narodowościowym brało udział wielu znamienitych mieszkańców naszego terenu m. in. Tadeusz Semadeni - syn właścicielki pensji w Kaliszu Heleny Semadeniowej, z wykształcenia prawnik, z zamiłowania pływak, który ustanowił rekord Polski w pływaniu na 100 m stylem dowolnym. Osoby związane z Ziemią Kaliską brały zresztą udział we wszystkich powstaniach narodowych, począwszy od konfederacji barskiej, na Powstaniu Warszawskim skończywszy.
Pierwsza z prelekcją pt. "Kaliszanie - uczestnicy Powstania Warszawskiego w świetle archiwaliów z zasobu Archiwum Państwowego w Kaliszu" wystąpiła kierownik Oddziału Udostępniania Zasobu Archiwalnego APK Edyta Pietrzak. Prelegentka jest absolwentką historii ze specjalnością archiwistyczną UAM. W APK pracuje od 1995 r. Należy do Stowarzyszenia Archiwistów Polskich, jest kierownikiem i wykładowcą grupy kursowej Krajowego Centrum Edukacji Archiwalnej SAP w Kaliszu. Jest autorką i współautorką wielu wydawnictw, m. in. "Inwentarz zespołu akt Naczelnik Powiatu Kaliskiego [Deutscher Kreischef in Kalisch] z lat 1914-1918 [1919]", "Szkolnictwo Ziemi Kaliskiej w materiałach Archiwum Państwowego w Kaliszu", "Portret miasta. Architektura Kalisza w dokumentach archiwalnych", "Sto dokumentów na stulecie. Wybór materiałów archiwalnych z zasobu Archiwum Państwowego w Kaliszu", "Archiwum Państwowe w Kaliszu (1951-2021). 70 lat działalności". Prelegentka przedstawiła 16 biogramów kaliszan biorących udział w Powstaniu Warszawskim: Stefana Chmielewskiego, Zbigniewa Freudenreicha, Tadeusza Kisiela, wnuka twórcy kaliskiej fabryki lalek i zabawek Jakuba Fingerhuta Leona Szrajera, syna współwłaściciela fabryki "Apollo" produkującej fortepiany i pianina Aleksandra Oskara Fibigera Jana Sylwestra Fibigera, Mieczysława Adamczewskiego, Stanisława Kuczyńskiego, znanego kaliskiego zegarmistrza, kojarzonego z postawy patriotycznej w trudnych latach komunizmu Czesława Prylińskiego, prawnika i pływaka Tadeusza Semadeniego, który zmarł w Powstaniu Warszawskim w walkach o Politechnikę Warszawską, Zygmunta Kapitalniaka, ks. Józefa Sieradzana związanego po wojnie z Parafią pw. św. Gotarda w Kaliszu, sanitariuszek powstańczych: Lucyny Kwiatkowskiej, Jadwigi Dudzińskiej, Anny Grzybowskiej, Marii Hempel, Marii Jarnutowskiej. Prezentowano zachowane akty urodzeń tych osób, karty meldunkowe, akta sądowe o uznanie za zmarłego, własnoręcznie napisane życiorysy, zdjęcia, czy dokumentację zebraną w ramach działalności w Światowym Związku Żołnierzy Armii Krajowej Oddział w Kaliszu. W przypadku Tadeusza Semadeni zaprezentowano materiały z zasobu Narodowego Archiwum Cyfrowego z uwagi na ich wyjątkowość. W dalej części wystąpienia Edyta Pietrzak omówiła materiały z zasobu APK, które były wytworzone już po Powstaniu Warszawskim, ale do niego nawiązują. Należą do nich afisze, plakaty, zdjęcia, czy wiersz Czesława Miłosza pochodzący ze Zbioru fotografii, wydawnictw i druków ulotnych NSZZ "Solidarność".
Sylwia Szydłowska reprezentująca Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w Kaliszu wystąpiła z prelekcją pt. "Warszawa 1945 - obraz zrujnowanego miasta w cyklu rysunków Tadeusza Kulisiewicza". Sylwia Szydłowska jest historykiem sztuki, absolwentką Uniwersytetu Wrocławskiego. W MOZK pracuje od 2016 r., jest m. in. kuratorką zbiorów Tadeusza Kulisiewicza. Tadeusz Kulisiewicz urodził się w Kaliszu 13 listopada 1899 r. Kształcił się najpierw w Szkole Handlowej w Kaliszu, później w zakresie sztuki w Poznaniu i Warszawie. Co ciekawe, w czasie Powstania Warszawskiego nie było go w stolicy. Przebywał wówczas w Szlembarku. W Powstaniu spłonęło wyposażenie jego warszawskiej pracowni przy ul. Wiejskiej wraz z jego drzeworytami. Do Warszawy wrócił w marcu 1945 r. i był tak poruszony widokiem zniszczonego miasta, że postanowił go uwiecznić na cyklu rysunków. Cykl ten ukazał się nakładem Spółdzielni Wydawniczej "Czytelnik" w 1947 r. Znajdziemy na nim m. in. widok Placu Trzech Krzyży, Placu Wareckiego, kościoła św. Aleksandra. Pod koniec życia Tadeusz Kulisiewicz stworzył cykl abstrakcji pt. "Krajobrazy spalone" zainspirowany również widokiem spalonego miasta. Wystąpienie zostało okraszone wieloma cytatami z zachowanych notatek Tadeusza Kulisiewicza oraz jego rysunkami, które na mocy testamentu twórcy przeszły na własność MOZK.
Elżbieta Stadtmüller podzieliła się swoją wiedzą na temat powstańca warszawskiego Włodzimierza Pietrzaka. Prelegentka jest absolwentką polonistyki UAM, pracowała jako nauczyciel języka polskiego, w latach 80. XX w. była członkiem NSZZ "Solidarność" Pracowników Oświaty i Wychowania. Następnie podjęła pracę w kaliskiej delegaturze Kuratorium Oświaty w Poznaniu. W 2000 r. zainicjowała działalność Stowarzyszenia im. H. Sutarzewicz w Kaliszu i pełniła funkcję jego prezesa do2023 r. Zajmuje się popularyzowaniem twórczości pisarzy związanych z Kaliszem. W swoim wystąpieniu pt. "Włodzimierz Pietrzak - pisarz, krytyk literacki, Powstaniec Warszawski. Wspomnienie w 80. rocznicę śmierci" nawiązała do związków Włodzimierza Pietrzaka z Kaliszem. Jego dziadek od strony matki Włodzimierz Kokowski w latach 1907-1913 był dyrektorem Szkoły Handlowej w Kaliszu. W zasobie APK zachowały się karty meldunkowe rodziny Kokowskich m. in. żony Włodzimierza - Matyldy oraz córek Ludwiki i Laury - sióstr Ewy Pietrzak - matki Włodzimierza Pietrzaka. Włodzimierz Pietrzak dzieciństwo spędził w Turku. W Kaliszu ukończył Gimnazjum im. T. Kościuszki, w którym był mocno zaangażowany w redagowanie pisma "Świt". Studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim, ale jego wielką pasją była literatura. Jego twórczość wysoko cenił Jarosław Iwaszkiewicz. Włodzimierz Pietrzak nie był zwolennikiem wszczynania wybuchu Powstania Warszawskiego. Gdy już jednak wybuchło, przyłączył się do walki. Zginął 22 sierpnia 1944 r. trafiony w głowę odłamkiem granatu, który eksplodował na podwórzu domu kamienicy na rogu ul. Świętojerskiej i Franciszkańskiej, gdy odpoczywał po powrocie z barykad czytając książkę. Został pochowany w rejonie Starówki, w asyście plutonu "Mieczyków". Ceremonii pogrzebowej przewodniczył kapelan powstańczy, ks. Józef Warszawski ps. "Paweł", który przed pogrzebem zaopatrzył zmarłego w przywiązaną do ręki buteleczkę z nazwiskiem. Corocznie, od 1948 r., obecnie przez Katolickie Stowarzyszenie "Civitas Christiana" przyznawana jest nagroda im. Włodzimierza Pietrzaka. Od 1997 r. Miejska Biblioteka Publiczna w Turku nosi imię Włodzimierza Pietrzaka.
Łukasz Kamiński z Baranowa omówił udział mieszkańców południowej Wielkopolski w Powstaniu Warszawskim (Kępno - Ostrzeszów - Ostrów Wielkopolski - Wieruszów). Prelegent jest absolwentem historii na Uniwersytecie Opolskim oraz studiów podyplomowych z zakresu zarządzania ochroną dóbr kultury WPA UAM. Od 2015 r. pisze artykuły do "Rocznika Muzeum Ziemi Kępińskiej". Należy do Towarzystwa Miłośników Ziemi Kępińskiej, zasiada w Radzie Muzeum Ziemi Kępińskiej. Prelegent przedstawił sylwetki powstańców warszawskich z Kępna wymieniając m. in. Zygmunta Jurkiewicza, Jana Kozicę, Janinę Ratajczyk, czy Jerzego Zakrzewskiego. Z Ostrzeszowa wskazał na zasługi m. in. Leona Bąkowskiego, Wisławy Biskupskiej, Henryka Cyby, Anny Klubówny, Antoniego Langnera i Stanisława Thiela. Nie sposób pominąć zasług Edwarda Sewańskiego, Aleksandra Frydrychowicza, Marii Kamińskiej, czy Lecha Kamińskiego z Ostrowa Wlkp. Pośród powstańców warszawskich byli także mieszkańcy Wieruszowa: Leon Adamski, Jan Badeński, Józefa Bielawska, Antoni Cieślak i inni.
Ostatnie wystąpienie, dr. Krzysztofa Kisiela, było poświęcone Honorowej Obywatelce Miasta Ostrzeszowa Marii Kwaśniewskiej-Trytkowej-Koźmińskiej-Maleszewskiej, lekkoatletce, zdobywczyni brązowego medalu w rzucie oszczepem na Olimpiadzie w Berlinie w 1936 r. dr Krzysztof Kisiel jest trenerem lekkoatletycznym. W swojej karierze trenował m. in. polskich chodziarzy: Roberta Korzeniowskiego, Łukasza Nowaka i Rafała Sikorę. W 2004 r. został odznaczony przez Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski na wybitne osiągnięcia sportowe. Jest członkiem Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, członkiem zarządu Wielkopolskiego Związku Lekkiej Atletyki. Napisał publikacje pt. "Historia chodu sportowego w Polsce w latach 1904-1945", "Zofia Smętek - Witold Smętek. Historia prawdziwa". W swojej prelekcji skupił się m. in. na wątku wspólnego zdjęcia Marii Kwaśniewskiej z Adolfem Hitlerem, dzięki któremu w czasie Powstania Warszawskiego mogła podjąć pracę w obozie w Pruszkowie i jako zaufana osoba potajemnie wyprowadzać stamtąd powstańców. Uratowała w tej sposób znaną pisarkę Ewę Szelburg-Zarembinę oraz matkę przyszłego mistrza Władysława Komara - Wandę Jasieńską-Komar. Maria Kwaśniewska trzykrotnie w swoim życiu wyszła za mąż. Po zakończeniu kariery sportowej zaangażowała się w propagowanie idei olimpijskiej, szczególnie pośród młodzieży. 17 razy była obecna w Ostrzeszowie na Crossach Ostrzeszowskich. W 1999 r. nadano jej tytuł Honorowego Obywatela Miasta Ostrzeszowa. Zmarła w 2007 r.
W trakcie uroczystości otwarto także wystawę pt. "Powstanie Warszawskie w archiwaliach". Jej kurator, dr Anna Bestian-Zając, opowiedziała o koncepcji ekspozycji oraz jej celu - ukazania wkładu mieszkańców Ziemi Kaliskiej i osób z nią związanych w trud walki z okupantem w Warszawie w 1944 r. Wystawa została ona podzielona na 6 części: Kaliszanie w Powstaniu Warszawskim, Mieszkańcy Ziemi Kaliskiej w Powstaniu Warszawskim, Włodzimierz Pietrzak - poeta, prozaik, powstaniec warszawski, Maria Kwaśniewska-Trytkowa-Koźmińska-Maleszewska - lekkoatletka ratująca powstańców, Warszawa oczami Tadeusza Kulisiewicza, Upamiętnienie Powstania Warszawskiego. Stanowi ona uzupełnienie wystąpień konferencyjnych. Składa się z archiwaliów pochodzących z 8 instytucji: APK, Archiwum Państwowego w Lesznie, Archiwum Państwowego w Warszawie, Narodowego Archiwum Cyfrowego, MOZK, Miejskiej Biblioteki Publicznej im. A. Asnyka w Kaliszu, Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Włodzimierza Pietrzaka w Turku, składnicy akt II Liceum Ogólnokształcącego w Kaliszu. Wykorzystano na niej także materiały pochodzące ze zbiorów prywatnych Daniela Szczepaniaka z Koźmina Wlkp., Łukasza Kamińskiego z Baranowa, Marka Sierakowskiego z Kalisza, dr. Krzysztofa Kisiela z Kalisza.
Wszyscy prelegenci odebrali pamiątkowe zestawy wydawnictw APK, a na koniec spotkania wykonano pamiątkową fotografię. W przyszłym roku jest planowane wydanie publikacji poświęconej udziałowi mieszkańców Ziemi Kaliskiej w Powstaniu Warszawskim.
