Dnia 31 marca 2011 r. w siedzibie Archiwum Państwowego w Kaliszu odbyło się uroczyste otwarcie wystawy "Pro i Kontra. Młodzież w Polsce Ludowej". Ekspozycja składa się z dwóch części: ogólnopolskiej i regionalnej. Część ogólnopolska została przygotowana przez pracowników łódzkiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej, Panów Pawła Kowalskiego, Grzegorza Nawrota, Artura Ossowskiego oraz Panie Milenę Przybysz, Magdalenę Zapolską-Downar. Część regionalną przygotowało Archiwum Państwowe w Kaliszu.
Pani Dyrektor Archiwum Państwowego w Kaliszu powitała wszystkich zebranych. W uroczystości uczestniczyli m.in. Pani dr Joanna Żelazko, Naczelnik Biura Edukacji Publicznej łódzkiego IPN, Pan Paweł Kowalski, jeden z autorów wystawy, szef Referatu Edukacji Historycznej IPN w Łodzi, Pan Kazimierz Kościelny, Przewodniczący Sejmiku Województwa Wielkopolskiego, Pan Bartosz Kuświk, przedstawiciel IPN w Poznaniu, Pan Krzysztof Jurek z Wydziału Edukacji Urzędu Miejskiego w Kaliszu. Gościliśmy także przedstawicieli mediów, świata kultury oraz uczniów I Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Asnyka z Panią Darią Jurek oraz uczniów II Liceum Ogólnokształcącego im. T. Kościuszki z Panią Dyrektor Violettą Słupianek. Osobne powitanie i podziękowanie Pani dr Grażyna Schlender skierowała do darczyńców naszego archiwum, m. in. do Pana Mieczysława Wiśniewskiego. Zbiory Pana Mieczysława Wiśniewskiegoprzyczyniły się w dużym stopniu do powstania ekspozycji regionalnej związanej z działalnością młodzieży w Polsce Ludowej. Pani Barbara Kowalska z kolei przekazała materiały na temat swojego udziału w wydarzeniach 1968 r. w Poznaniu. Podziękowania skierowano także dla Pana Mariusza Kurzajczyka. Pan Kurzajczyk przekazał kilka egzemplarzy prasy młodzieżowej. Pani dr Grażyna Schlender podkreśliła dwutorowość przedstawionej ekspozycji. Z jednej strony mamy część ogólnopolską, przygotowaną przez IPN, z drugiej jednak strony Archiwum Państwowe w Kaliszu nie chce być tylko statystą, instytucja ta ma także swój wkład w wystawę w postaci części regionalnej, a duża część pamiątek została nam darowana w wieczyste przechowywanie.
Pan Paweł Kowalski jako współautor wystawy wyjaśnił zebranym założenia ekspozycji ogólnopolskiej. Głównym jej zamiarem było ukazanie losów młodzieży zorganizowanej, zrzeszonej w organizacjach oficjalnych, rządowych jak i nieoficjalnych, tych z podziemia opozycyjnego. Przestawiamy więc takie organizacje jak: Służba Polsce, Związek Młodzieży Polskiej, Niezależne Zrzeszenie Studentów, Federacja Młodzieży Walczącej. Komuniści od pierwszych lat po II wojnie światowej starali się zindoktrynować młodzież. Miała ona być przyszłością ustroju komunistycznego. W 1948 r. powstała organizacja Służba Polsce. Jej zadaniem było wyrwanie młodzieży z wychowania domowego, kościelnego i wychowanie go w duchu idei marksistowskiej. Młodzież z kolei pełna ideałów, wierzyła, że jest w stanie zmienić świat, odbudować zniszczoną wojną Polskę. Nie udało się jednak wciągnąć do tego systemu wszystkich. Według Pana Pawła Kowalskiego wystawa powinna obronić się sama. Dla starszego pokolenia będzie ona przypomnieniem minionych lat, dla młodszych z kolei dobrą lekcją historii.
W drugiej części spotkania Pani dr Grażyna Schlender omówiła tematykę wystawy regionalnej. Zebrani dowiedzieli się wielu ciekawych faktów na temat działalności opozycji w kaliskich szkołach. Lata 40. i 50. XX w. to apogeum działalności organizacji Pro i Kontra. Do organizacji "Pro" można zaliczyć: Służba Polsce, Związek Młodzieży Polskiej. Były one zapleczem młodzieżowym rządzącej partii. My na wystawie mamy takie pamiątki jak chociażby legitymację instruktora Powszechnej Organizacji Służba Polsce Pana Józefa Wiśniewskiego, przed wojną podoficera 29 Pułku Strzelców Kaniowskich. Zgromadziliśmy równie ciekawe dokumenty związane z działalnością ZMP - legitymacje, ulotki, zdjęcia ze Zlotu Młodych Przodowników Budowniczych Polski Ludowej w 1952 r. Zlot ten odbył się w szczytowym momencie dla komunistów - 21 lipca 1952 r. sejm uchwalił nową konstytucję, a zlot odbył się w dniach 20 - 22 lipca 1952 r. Z naszego zasobu mamy fotografie upamiętniające Federację Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej na czele z Panem Andrzejem Spychalskim, Prezydentem Miasta Kalisza od roku 1979. Z drugiej strony barykady mamy organizacje "Kontra" i młodzież, która wierzyła, że zmieni oblicze naszego kraju. Pierwszą taką organizacją była "Grupa Spaleniaka" z lat 1945 - 1946 - działająca jako partyzantka leśna. Udało im się także zdobyć urzędy gminne w Rajsku i Koźminku. Przywódcą tej grupy był uczeń gimnazjum im. T. Kościuszki Stanisław Spaleniak - został on stracony w więzieniu kaliskim. Kolejną ważną osobą był Ziemowit Glabiszewski, także uczeń "Kościuszki". Został on zatrzymany przez funkcjonariuszy UB. Odebrano mu broń. W momencie odprowadzania na komisariat na ul. Jasną chłopak podjął próbę ucieczki. Miał przy sobie jeszcze jeden pistolet, broniąc się śmiertelnie zranił funkcjonariuszy UB. Urządzono mu pokazowy proces. Do dziś nie wiadomo, gdzie został pochowany, tym czasem funkcjonariuszom UB urządzono oficjalny pogrzeb z orkiestrą. Dużym ośrodkiem opozycji było liceum im. A. Asnyka. Powstały tam "Hufce Wolnej Słowiańszczyzny" dzięki Markowi Kiersnowskiemu. Podobny charakter miał "Orzeł". Jego twórcą był Jerzy Ściesiek, przewodniczący szkolnego koła ZMP. Chcieli oni uświadamiać społeczeństwo poprzez akcje propagandowe. Planowali rozrzucić ulotki w dniu 26 października 1952r. (wtedy odbyły się wybory). Akcji jednak nie przeprowadzili z uwagi na liczne kontrole. Ostatecznie rozrzucono ulotki na Cmentarzu Tynieckim w dniu 1 listopada. Wkrótce jednak funkcjonariusze UB aresztowali uczniów, przywódcy otrzymali kary kilkuletniego więzienia. Warto także zwrócić uwagę na rok 1968. W Kaliszu na fali protestów studenckich Andrzej i Jacek Kościelniak rozklejali ulotki pod hasłem "Dziady na scenę, Gomułka na dziady". W tym samym czasie Pani Barbara Kowalska z d. Gaj brała udział w proteście studentów pod pomnikiem Adama Mickiewicza w Poznaniu. Została ona zatrzymana przez Milicję Obywatelską, spędziła 2 miesiące w więzieniu w Środzie Wlkp. Usunięto ją z Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, udało jej się dostać na Katolicki Uniwersytet Lubelski. Potem nastały czasy Solidarności, Niezależne Zrzeszenie Studentów, Związek Młodzieży Demokratycznej. Aktywnym członkiem NZS był Mariusz Harendarz, którego zbiory także prezentujemy na wystawie.
Mocnym akcentem uroczystości było odczytanie wiersza autorstwa Pani Elżbiety Różańskiej, współwięźniarki Barbary Kowalskiej. Wiersz ten przywołuje ponure realia życia więziennego.
Swoimi wspomnieniami podzielił się także Pan Zenon Kempiński, działacz organizacji "Biały Orzeł". Dziś jest członkiem Związku Więźniów Politycznych. "Biały Orzeł" powstał w Ostrowie Wlkp. w 1951 r. Działali na tym terenie przez okres kilku miesięcy. Zajmowali się głównie pisaniem haseł opozycyjnych na murach oraz rozrzucaniem ulotek. Pan Zenon Kempiński został aresztowany w Ostrowie, potem przewieziono go do Poznania, Wrocławia, Mielca. W końcu trafił do Jaworzna. W sumie dostał 7 lat, zwolniono go na mocy amnestii z 1952 r.
Pani dr Grażyna Schlender wspomniała, że organizatorzy starali się przedstawić młodzież zorganizowaną w organizacjach zarówno "Pro" jak i "Kontra". Jakakolwiek by ta działalność nie była, należy pamiętać, że tworzyła ona historię naszego regionu. Wkład w tworzenie historii regionu jednej jak i drugiej strony jest porównywalny.
Na koniec uroczystości Pani Anna Bestian-Zając omówiła zebranym szczegółowo rozkład ekspozycji regionalnej prezentując zbiory naszych darczyńców: Pana Mieczysława Wiśniewskiego, Mariusza Kurzajczyka, Mariusza Harendarza, Pani Barbary Kowalskiej, a także dokumenty z zasobu APK ( m. in. z zespołu KW PZPR). Na wystawie znalazły się też materiały ze zbiorów Grażyny Schlender. Wystawę można zwiedzać do 12 maja 2011 r.
