Portret miasta. Architektura Kalisza w dokumentach archiwalnych

Wystawa pt. Portret miasta. Architektura Kalisza w dokumentach archiwalnych doczekała się uroczystej promocji wydawnictwa towarzyszącego tej wystawie.30 listopada o godz. 12.00 w sali recepcyjnej kaliskiego ratusza zebrali się Pani dr Iwona Barańska, pracownik Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, autorzy wystawy i wydawnictwa książkowego pracujący w Archiwum Państwowym w Kaliszu i Muzeum Okręgowym Ziemi Kaliskiej, przedstawiciele instytucji kultury, mediów, stowarzyszeń, studenci kierunku Ochrona Dóbr Kultury z opiekunem Panem Maciejem Błachowiczem, uczniowie Liceum Plastycznego z Panią Joanną Bruś-Kosińską i Panem Włodzimierzem Ćwirem, uczniowie I Liceum Ogólnokształcącego im. A. Asnyka w Kaliszu z nauczycielem Panem Tomaszem Kupczakiem.

Spotkanie rozpoczęła Pani dr Grażyna Schlender. Pani Dyrektor Archiwum Państwowego w Kaliszu omówiła program uroczystości oraz przedstawiła prelegentów,Panią dr Iwonę Barańską, autorkę książki pt. Architektura Kalisza w dobie Królestwa Kongresowego, wydanej w 2002 r., Pana Jerzego Aleksandra Splitta, dyrektora Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej.

Merytoryczna część promocji rozpoczęła się od wykładu dr Iwony Barańskiej pt. Dlaczego Kalisz się nie rozprzestrzenia? Problemy rozwoju Kalisza w XIX w. i na początku XX wieku (całość wystąpienia jest dostępna pod linkiem na dole strony). Pani Barańska w swoim wystąpieniu często przytaczała poglądy Adama Chodyńskiego odnośnie rozbudowy Kalisza. Jego koncepcja przewidywała rozbudowę miasta poza dotychczasowe mury miejskie, co miało w przyszłości zaowocować rozwojem urbanizacyjnym. W 1792 r. podczas pożaru spłonął ratusz. Adam Chodyński widział idealne miejsce dla nowego m. in. na Piskorzewiu. Inni siedziby dla władz miasta szukali w dawnym Hotelu Polskim na dzisiejszym Złotym Rogu. Stan fizyczny budowli pozostawiał jednak wiele do życzenia. Ostatecznie przez 98 lat miastu brakowało stałej siedziby władz, co miało z pewnością wpływ na jego wolniejszy rozwój. Kaliszanie bardzo długo starali się o doprowadzenie linii kolejowej, przez wiele lat odrzucano ich wnioski. W końcu się udało. Dworzec kolejowy został ulokowany w takim miejscu, by dać szansę na rozwój przemysłu. Dobra koniunktura nie trwała jednak długo. W krótkim czasie Kalisz zyskał konkurencję w dziedzinie przemysłu włókienniczego. Prężnie rozwijały się takie ośrodki jak Łódź, Ozorów, Zduńska Wola czy Aleksandrów. Ogromne znaczenie odnośnie zaprzepaszczenia szansy na szybszy rozwój miało zburzenie Kalisza przez wojska pruskie w 1914 r. To wydarzenie zaważyło na tym, że Kalisz pod względem urbanizacyjnym został w tyle.

Dalej, Pani dr Schlender zapromowała wydawnictwo pt. Portret miasta. Architektura Kalisza w dokumentach archiwalnych. Wyjaśniono, że co prawda ma ono ścisły związek z wystawą plenerową prezentowaną przed kaliskim ratuszem, może ono jednak egzystować osobno, gdyż jest doskonałym źródłem wiedzy na temat historii dawnego Kalisza. Nawiązuje ono także do wystawy, która będzie prezentowana w Muzeum Okręgowym Ziemi Kaliskiej. Pani Dyrektor Archiwum Państwowego w Kaliszu podziękowała wszystkim osobom, które wzięły udział w tym przedsięwzięciu, Pani Caryl Swift za przetłumaczenie tekstu na język angielski, Panu Mariuszowi Hertmannowi oraz Tomaszowi Wolffowi za oprawę graficzną, Pani Annie Roth z muzeum za pomoc merytoryczną. Książka jest wspólnym dziełem pracowników Archiwum Państwowego w Kaliszu oraz Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej. Wstępem opatrzyli ją Pani dr Grażyna Schlender oraz Pan Jerzy Aleksander Splitt. Książka posiada dwa rozdziały wprowadzające. Pierwszy, autorstwa dr Grażyny Schlender nosi tytuł Architektura Kalisza w dokumentach archiwalnych. Drugi, napisany przez Jerzego Aleksandra Splitta dotyczy Rozwoju architektonicznego i urbanistycznego Kalisza. Opracowanie właściwe składa się z siedmiu rozdziałów. Pierwszy nosi tytuł Panoramy Kalisza. Zawiera on kopie najstarszych zachowanych panoram miasta m. in. odlew płaskorzeźby z ławki kościoła św. Mikołaja z XIX wieku, w jego tle zawarto widok Kalisza z kościołem św. Mikołaja i zamkiem. Zaprezentowano także Panoramę miasta ujętą w Albumie Kaliskie Edwarda Staweckiego z 1858 r., a także kilka panoram zaczerpniętych z dyplomów cechowych. Rozdział drugi pt. Mapy i plany Kalisza zawiera m. in. plan miasta Kalisza opracowany przez Andrzeja Politalskiego w 1785 r., przerysowany przez Ottomara Wollego w 1878 r., plan profesora Nahajewicza z przełomu lat 1824 - 1825. Dla porównania zamieszczono także plany pochodzące z XX wieku. Rozdział trzeci pt. Ratusz i Główny Rynek zawiera krótką historię siedziby władz miejskich a także najważniejszej ulicy w mieście. Wspomniano wszystkie zmiany w lokacji samego ratusza jak i jego przebudowy, wymieniono najważniejsze budynki znajdujące się niegdyś na Głównym Rynku jak chociażby bursa czy odwach. Rozdział czwarty opisuje kaliskie świątynie. Zawarto tutaj opisy oraz materiał ikonograficzny dotyczący Kościoła pw. Wniebowzięcia NMP, św. Mikołaja, Kościoła Ojców Franciszkanów, Kościoła i Klasztoru Ojców Jezuitów, Kościół pw. św. Gotarda. Opisano także kaliskie synagogi, parafię ewangelicko-augsburską oraz cerkwie. W publikacji znajdziemy też informacje na temat parku w rozdziale Park. Zamieszczone tam fotografie zawierają wiele budynków parkowych, których już nie ma, np. oranżeria, domek szwajcarski, cukiernia w parku, Zakład Wodoleczniczy "Hydropatia", czy przystanie. Osobny rozdział poświęcono placom, mostom i ulicom. Poznajemy w nim historię Placu św. Józefa, Nowego Rynku, Złotego Rogu, Przedmieścia Wrocławskiego i Warszawskiego. Opisano losy kaliskich mostów np. Kamiennego, Topionego, Wrocławskiego, Zamkowego i Bernardyńskiego. Książka omawia następujące ulice: Kanonicka, Piekarska, Mariańska, Kolegialna, Rzeźnicza, Łazienna, Rybna, Aleja Wolności, Śródmiejska, Niecała, Babina. Ostatni rozdział omawia wybrane obiekty architektoniczne związane z administracją, kulturą, sportem czy edukacją. Czytelnik pozna losy Pałacu Komisji Województwa Kaliskiego, Trybunału Kaliskiego, więzienia, teatru, kin kaliskich, banków, hoteli, Szkoły Wojewódzkiej Kaliskiej, Pensji Wandy Motylewskiej, dzisiejszego III Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika w Kaliszu i II Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Kościuszki w Kaliszu, dworca kolejowego, stadionu tynieckiego i wielu, wielu innych obiektów. W nawiązaniu do wykładu Pani dr Barańskiej, Pani dr Schlender zwróciła uwagę obecnych na okładkę książki. Znajdują się bowiem na niej trzy fotografie kaliskich ratuszy. Wystawa plenerowa była prezentowana przed kaliskim ratuszem przez okres dwóch tygodni, z początkiem grudnia zostanie wyeksponowana w Archiwum Państwowym w Kaliszu, tak by pomimo złych warunków atmosferycznych każdy chętny mógł się z nią zapoznać.

Pan Jerzy Aleksander Splitt nadmienił, że zarówno wystawa jak i książka zawierają tłumaczenie na język angielski. W skład materiału ikonograficznego weszły nie tylko fotografie, ale także projekty i plany, co daje szerszy pogląd na przedstawiony temat.Pan Dyrektor Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej zauważył, że istnieje całe mnóstwo materiałów, które z powodzeniem mogłyby być wykorzystane w książce. Trzeba było jednak przeprowadzić selekcję i wybrać te najbardziej wartościowe. Praca nad tym materiałem była zadaniem bardzo trudnym, lecz owocnym. Ogromna w tym rola firmy Edytor, którym udało się podretuszować fotografie w złym stanie fizycznym. Dzięki temu możemy dziś podziwiać zdjęcie Kanału Babinka przed zasypaniem go książkami z kaliskich bibliotek przez hitlerowców. Zwieńczeniem wspólnego dzieła archiwum i muzeum będzie wystawa pod tym samym tytułem, co wydawnictwo. Będzie można się z nią zapoznać w Muzeum Okręgowym Ziemi Kaliskiej od 15 grudnia 2010 r. Zaprezentowane zostaną widokówki oraz grafiki dotyczące Kalisza.

W kolejnym wystąpieniu Pani Edyta Pietrzak, komisarz wystawy, przedstawiła źródła, jakie zostały wykorzystane do przygotowania wystawy plenerowej oraz wydawnictwa książkowego. Na wystawie prezentowane są materiały własne Archiwum. Są to m.in. projekty architektoniczne, plany, szkice sytuacyjne znajdujące się w zespole Akta miasta Kalisza. Na wystawie możemy zobaczyć zdjęcia znajdujące się w zbiorze Spuścizna Tadeusza Martyna z Kalisza. Ekspozycję wzbogacił materiał ikonograficzny z Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków Delegatura w Kaliszu udostępnił karty ewidencyjne zabytków architektury i budownictwa wraz ze zdjęciami. Na wystawie wykorzystano zdjęcia z Narodowego Archiwum Cyfrowego w Warszawie. Są to m.in. fotografie Elektrowni Miejskiej w Piwonicach, wnętrza kościoła św. Mikołaja czy Głównego Rynku. Ze zbiorów Archiwum Państwowego miasta st. Warszawy zamieszczone zostały plany dworca kolejowego z 1901 r. Miejska Biblioteka Publiczna im. Adama Asnyka w Kaliszu udostępniła zdjęcia z albumu J.W. Diehla z początku lat 70-tych XIX w. Na wystawie zaprezentowano fotografie i pocztówki znajdujące się w zbiorach prywatnych: Krystyny Bęckiej, Małgorzaty Dutkiewicz, Władysława Kościelniaka, Haliny Marcinkowskiej, Anny Musil, Waldemara Pola.

Ostatnim elementem spotkania było przedstawienie sześciu plansz wystawy plenerowej przez Panią Annę Bestian-Zając, archiwistę Archiwum Państwowego w Kaliszu w formie prezentacji multimedialnej. Zademonstrowano następujące tematy: Mapy i plany Kalisza, Ratusz, Kaliski park i budowle parkowe, Od Przedmieścia Wrocławskiego do ulicy Śródmiejskiej, Nowy Rynek, Ulice (ul. Babina, ul. Niecała, ul. Łazienna). Szczególną uwagę obecnych zwróciły te obiekty, których już dziś w Kaliszu nie ma, jak chociażby: oranżeria i domek szwajcarski w parku czy budynek Ochotniczej Straży Ogniowej na Nowym Rynku.

Pani Dyrektor kaliskiego Archiwum Państwowego wręczyła uroczyście egzemplarz książki osobom, które przyczyniły się do jej powstania. Wydawnictwem obdarowano Panią Marzenę Ścisłą, Naczelnika Wydziału Kultury i Sztuki, Sportu i Turystyki UM w Kaliszu, Panią Annę Roth, pracownika kaliskiego muzeum, dr Iwonę Barańską, Pana Jerzego Aleksandra Splitta, Pana Sławomira Woźniaka, reprezentującego wydawnictwo Edytor oraz Pana Roberta Kotschmarowa tłumacza na język angielski.

Wystawę będzie można zwiedzać w Archiwum Państwowym w Kaliszu przy ulicy Poznańskiej 207 do końca stycznia 2011 r. Archiwum prowadzi także sprzedaż okolicznościowego wydawnictwa pt. Portret miasta. Architektura Kalisza w dokumentach archiwalnych.