Konferencja "Kobieta w Niepodległej"

12 grudnia 2018 r. Archiwum Państwowe w Kaliszu i Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk zorganizowało, z okazji 100. rocznicy uzyskania przez kobiety w Polsce praw wyborczych, w sali recepcyjnej kaliskiego ratusza konferencję pt. "Kobieta w Niepodległej". Spotkanie odbyło się pod patronatem Prezydenta Miasta Kalisza Krystiana Kinastowskiego. W uroczystości wzięli udział obok Prezydenta, wiceprezydenci Mateusz Podsadny i Grzegorz Kulawinek, przedstawiciele Urzędu Miejskiego Irena Sawicka - Skarbnik Miasta Kalisza i Grażyna Dziedziak - Naczelnik Wydziału Kultury i Sztuki, Sportu i Turystyki, radny Zbigniew Włodarek, Adam Borowiak - dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Adama Asnyka w Kaliszu, Elżbieta Stadtmüller - prezes Stowarzyszenia im. Haliny Sutarzewicz w Kaliszu, przyjaciele i darczyńcy kaliskiego Archiwum oraz przedstawiciele mediów. Nie zabrakło młodzieży ze szkół kaliskich. Obecni byli uczniowie Zespołu Szkół Ekonomicznych z opiekunem Izabellą Galubą-Bryjak, V Liceum Ogólnokształcącego im. Jana III Sobieskiego z opiekunem Małgorzatą Bogdajewicz oraz I Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Asnyka z panią dyrektor Urszulą Janczar.

Dr Grażyna Schlender - dyrektor Archiwum Państwowego w Kaliszu powitała wszystkich zacnych gości na konferencji dotyczącej kobiet związanych z Kaliszem, które przerosły swoją epokę w sferze obyczajowej, społecznej, patriotycznej, były wzorem dla współczesnych i tworzyły historię Polski. Do powitań dołączył się Krzysztof Walczak - prezes Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Konferencja została otwarta przez Prezydenta Miasta Kalisza Krystiana Kinastowskiego, który podkreślił ważną, dawniej i dziś, rolę kobiet w działalności społecznej i kulturalnej miasta. O sławnych kaliszankach, bohaterkach dzisiejszej konferencji będą mówić współczesne animatorki życia kulturalnego Kalisza. Następnie odczytany został list dr hab. prof. Magdaleny Gawin - Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego skierowany do uczestników konferencji, w którym podkreśliła, że kobiety w Polsce jako jedne z pierwszych w Europie uzyskały czynne i bierne prawo wyborcze i był to ich ogromny sukces.

Pierwszą część obrad poprowadził prof. Krzysztof Walczak. Do wygłoszenia pierwszej prelekcji zaproszona zostało dr Grażyna Schlender, która mówiła nt. "Aleksandry Piłsudskiej z d. Szczerbińskiej - bojowniczki, kochanki, matki, żony, patriotki, kobiety wyemancypowanej". Wystąpienie podzielone zostało na dwie część. W pierwszej prelegentka przybliżyła życie swojej bohaterki, na które duży wpływ miała jej babcia Karolina Zahorska z Truskolaskich. Przekazała jej swoje motto życiowe "Kto się urodził Polakiem musi być patriotą". Aleksandra urodziła się w Suwałkach, tam uczęszczała do gimnazjum, później w Warszawie uczęszczała na kursy handlowe J. Siemiradzkiej i studiowała. Wstąpiła do PPS i brała czyny udział w wielu akcjach bojowych, w tym w napadzie na pociąg pod Bezdanami, czy napadzie na Bank Państwowy w Kijowie. Akcje te związane były ze zdobyciem pieniędzy na utworzenie wojska polskiego. Nawiązała współpracę ze Związkiem Strzeleckim oraz współtworzyła Towarzystwo Opieki nad Więźniami Politycznymi. Związana byłą z Legionami Polskimi jako komendantka kurierek legionowych. Działała w POW za co została aresztowana w 1915 r. i internowana w obozie w Szczypiornie. Po zwolnieniu wróciła do Warszawy. Jej wielką miłością był Józef Piłsudski, z którym miała dwie córki: Wandę i Jadwigę. Wyszła za niego dopiero po śmierci jego pierwszej żony w 1921 r. Piłsudska prowadziła działalność honorową i społeczną. Po wybuchu II wojny światowej wraz z córkami znalazła się w Londynie. Tam też zmarła w 1963 r. Wystąpienie zakończył pokaz multimedialny. W prezentacji zaprezentowano m.in. akt urodzenia Aleksandry, akt małżeństwa jej rodziców, zdjęcia domu rodzinnego, z pobytu w Zakopanem i w Kaliszu podczas odsłonięcia Pomnika Legionistów w Kaliszu.

Dr Elżbieta Steczek-Czerniawska (Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w Kaliszu) wygłosiła prelekcje pt. "Rola kobiet w działalności społecznej i kulturalnej mieszkańców Kalisza". Autorka przybliżyła sytuację kobiet w Kaliszu od XIX w. Rola kobiety uzależniona była od jej pozycji społecznej. W wyższych warstwach była ozdobą salonu, żoną modną, dbającą o siebie, wymuszająca na mężu różne zachcianki. Z czasem ten obraz zaczął się zmieniać, a wpływ na to miały entuzjastki warszawskie, które uważały że kobiety powinny być wyemancypowane. Kobiety zaczęły dążyć do zdobycia wiedzy, chciały się kształcić. Umożliwiły im to powstające w Kaliszu pensje dla dziewcząt m.in. Emilii Filleborn, koła samokształceniowe czy później sześcioklasowe Gimnazjum Żeńskie. Przedstawicielki kaliskie jak Aleksandra Parczewska, Melania Parczewska, Bronisława Gałczyńska, Zofia Chrzanowska czy Felicja Łączkowska realizowały się poprzez działalność społeczną i charytatywną, uczestniczyły w różnych stowarzyszeniach, miały wpływ na życie kulturalne miasta m.in. organizowały "piątki literackie" tj. zebrania kobiet poświęcone dyskusjom literackim i samokształceniu. Z ich inicjatywy powstały Pracownia Rzemieślnicza dla Kobiet i Sala Ochrony Małych Dzieci.

Aneta Kolańczyk (Zespół Szkół Elektrycznych, Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk) przedstawiła referat pt. "Na co się przyda cała marność świata. Maria Konopnicka, czyli matka, kobieta, Polka". Konopnicka nazywana była "niewiastą mocno kochliwą", "mężczyźniarą", "czarodziejką osobliwą", "nadzwyczajną matką i kobietą", "Hamletem w spódnicy", "najznakomitszą poetką polską". Jaka była. Środowiska kościelne określały ją mianem "rozwydrzonej bezbożnicy". Pierwszą większą książkę "Z przeszłości. Fragmenty dramatyczne" wydała w wieku 38 lat. Pisała w niej o wielkich uczonych prześladowanych przez kościół. Wywołała nią prawdziwą burzę, pisano, że podważyła autorytet kościoła. Była również pieśniarką ludu. Sięgała do folkloru, bohaterem jej wierszy był często chłop opowiadający o swojej ciężkiej doli. Zajmowała się tłumaczeniami z francuskiego, niemieckiego, włoskiego, angielskiego czy czeskiego. Włączyła się w działalność społeczną i dobroczynną. Pomagała więźniom politycznym, walczyła o prawa kobiet, szerzyła idee spółdzielczości, zajmowała się tajnym nauczaniem, otaczała opieką emigrantów zarobkowych. Była także podróżniczką, mieszka we Włoszech, Austrii, Szwajcarii, Francji i Niemczech. W 1910 r. udaje się w ostatnią podróż do Lwowa, gdzie umiera 8 października.

Dr hab. prof. Ewa Andrysiak (Uniwersytet Łódzki Katedra Informatologii i Bibliologii) wygłosiła prelekcję pt. "Działalność Melanii Parczewskiej jako wzór aktywności kobiet na polu patriotycznym i społecznym". Melania Parczewska po ukończeniu pensji A. Paszkiewiczowej w Warszawie zamieszkała w Kaliszu, gdzie pomagała matce w prowadzeniu Pracowni Rzemieślniczej dla Kobiet. Brała aktywny udział w życiu społeczno-kulturalnym Kalisza, działała w wielu stowarzyszeniach m.in. Towarzystwie Dobroczynności, Towarzystwie Muzycznym czy Stowarzyszeniu Rzemieślników Chrześcijan p.w. św. Józefa. Była członkiem zarządu Publicznej Biblioteki im. Adama Mickiewicza. Uczestniczyła w pracach związanych z utworzeniem Macierzy Szkolnej w Kaliszu. Prowadziła konspiracyjne wykłady z historii i literatury polskiej dla uczniów miejscowych szkół. Organizowała działalność kulturalno-oświatową w duchu narodowym dla rzemieślników i robotników. W czasie rewolucji 1905 r. kierowała wraz z bratem Alfonsem kaliską organizacją Narodowej Demokracji. Z jej inicjatywy powstało Stowarzyszenie Narodowe Kobiet Polskich. Prowadziła działalność patriotyczną na Śląsku, organizowała spotkania z młodzieżą akademicką, uczestniczyła w zebraniach kobiet. Ważną rolę w jej życiu odgrywała twórczość pisarska. Publikowała na łamach prasy toruńskiej, poznańskiej, warszawskiej, łużyckiej i kaliskiej. Melania Parczewska łączyła różne formy aktywności, była działaczką, pisarką, tłumaczką i publicystką.

Podczas przerwy zaprezentowana została przez Ewę Obałę wystawa pt. "Kaliszanki mają głos" przygotowana przez Miejską Bibliotekę Publiczną im. Adama Asnyka w Kaliszu. Ekspozycja składa się z 5 plansz, na których zamieszczono krótkie biogramy: Marii Konopnickiej, Felicji Łączkowskiej, Ignacji Piątkowskiej, Marii Moczydłowskiej i Marii Dąbrowskiej. Wystawa przygotowana była z okazji obchodów Roku Praw Kobiet.

Drugą część konferencji poprowadziła dr Grażyna Schlender, która poprosiła jako pierwszą prelegentkę Henrykę Karolewską (Książnica Pedagogiczna im. Alfonsa Parczewskiego w Kaliszu). W wystąpieniu pt. "Felicja Łączkowska i jej działalność wśród kaliskich społeczniczek" autorka skupiła się na efektach pracy swojej bohaterki. Felicja pochodziła z rodziny o bogatych tradycjach patriotycznych. Była wykwalifikowanym nauczycielem języka polskiego i historii i w 1890 r. otworzyła własną tajną pensję. Obok pracy zawodowej zajmowała się też działalnością społeczną. Była inicjatorką i wieloletnią prezeską "piątków literackich", dzięki niej otwarto prywatną wypożyczalnie książek. W 1908 r. Łączkowska weszła w skład zarządu Towarzystwa Czytelni i Biblioteki im. A. Mickiewicza, które zajęło się organizacją biblioteki. Uczestniczyła w pierwszym Zjeździe Kobiet Polskich w Warszawie zorganizowanym z okazji jubileuszu 40-lecia pracy literackiej Elizy Orzeszkowej. Była inicjatorką i współtwórczynią Muzeum Pomocy i Pokazów Szkolnych w Kaliszu, które po połączeniu z Muzeum Archeologicznym i zbiorami etnograficznymi Stanisława Graeve przekształciło się w Muzeum Ziemi Kaliskiej. Po zakończeniu I wojny światowej i powrocie z Rosji do Kalisza Felicja Łączkowska powróciła do pracy w szkolnictwie. Zajęła się również ruchem bibliofilskim, została wiceprezesem Towarzystwa Przyjaciół Książki. Zajmowała się również publicystyką. Publikowała m.in. na łamach "Gazety Kaliskiej" artykuły dotyczące wychowania, pracy biblioteki, wspomnienia oraz przekłady prozatorskie.

Anna Tabaka (Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk) wygłosiła referat pt. "Siostry, Maria i Emilia z domu Chrzanowskie, animatorki życia kulturalnego i gospodarczego Kalisza na przełomie wieków". Siostry Chrzanowskie przyszły na świat na ziemi radomskiej, później przeprowadziły się do Kalisza. Były pierwowzorami bohaterek "Nocy i dni" Marii Dąbrowskiej tj. Stefanii Holszańskiej i Michaliny Ostrzeńskiej. Maria Chrzanowska wyszła za mąż za nauczyciela kaliskich szkół Bronisława Gałczyńskiego. Łączyła trudy utrzymania rodziny i wychowania dzieci z działalnością społeczną. Uczestniczyła czynnie w "piątkach literackich" Felicji Łączkowskiej, działała w Stowarzyszeniu Sług św. Zyty, udzielała się w Kaliskim Towarzystwie Dobroczynności, otworzyła Bazar Szkolny (sklep - księgarnię). Druga z sióstr Emilia, żona notariusza Władysława Bohowicza udzielała się w towarzystwach: dobroczynności, higienicznym i muzycznym, Polskim Towarzystwie Krajoznawczym oraz Polskiej Macierzy Szkolnej. Założyła Stowarzyszenie Sług św. Zyty, które było biurem pośrednictwa pracy i opieki dla służących. Działalność charytatywną łączyła z aktywnością na polu kultury. Brała udział w "piątkach literackich", należała do Stowarzyszenia Równouprawnienia Kobiet, pełniła rolę recenzenta muzycznych wydarzeń, założyła prywatną szkołę kursów muzycznych, zasiadała w radzie miejskiej Kalisza. Była autorką broszury "Kaliniec a rzeczywistość. Kalisz w końcu XIX w. jako tło Nocy i dni Marii Dąbrowskiej" czyli prawdzie życia zawartej w powieści.

Grażyna Przybylska (Stowarzyszenie im. Haliny Sutarzewicz w Kaliszu) przybliżyła postać Marii Dąbrowskiej rozpoczynając swoje wystąpienie od fragmentu wypowiedzi swojej bohaterki "Dziś nikt już nie zastanawia się nad tem, co kobieta może robić, a czego nie może…". Autorka w swoim wystąpieniu skupiła się na publicystyce Dąbrowskiej od czasów studenckich do 1929 r. Maria wychowała się w domu o tradycjach patriotycznych. Na jej kształtowanie osobowości wpłynęła nauka na pensji Heleny Semadeniowej w Kaliszu, w gimnazjum rządowym i szkole Pauliny Hawelke w Warszawie. Na studia przyrodnicze wyjechała do Lozanny, a później przeniosła się na brukselki Universite Libre, gdzie znalazła się wśród działaczy niepodległościowej organizacji "Filarecja". Tutaj zainteresowała się spółdzielczością i z wielkim zaangażowaniem publikowała na ten temat na łamach prasy krajowej. Wydała dwie broszury "Finlandia - wzorowy kraj kooperacji" i "Kooperatyzm we wsi belgijskiej". Drukowała artykuły nt. rozwoju spółdzielczości i udziału kobiet w tej działalności. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę domagała się rozwoju instytucji spółdzielczych, wypowiadała się za przeprowadzeniem reformy rolnej, żądała udostepnienia oświaty najszerszym warstwom społecznym. W 1919 r. podjęła pracę w resorcie rolnictwa. W latach 20-tych zamieszcza opowiadania na łamach czasopism, a na przełomie lat 20/30-tych wydaje powieść "Noce i dnie". W 1929 r. wydała artykuł "Oblicza sprawy kobiecej", w którym zastanawia się nad pozycją kobiety w perspektywie historycznej. Podkreśliła w swoich rozważaniach, że istotną rzeczą jaką kobiety uzyskały po wojnie to prawo głosu do przedstawicielstw prawodawczych. Prelegentka zakończyła swoje wystąpienie wypowiedzią Marii Dąbrowskiej, której fragment umieściła w tytule swojej prelekcji "Dziś nikt już nie zastanawia się nad tem, co kobieta może robić, a czego nie może, gdyż przekonano się, że może robić wszystko".

Po wysłuchaniu ostatniej prelekcji prof. Krzysztof Walczak podziękował prelegentom i dokonał podsumowania konferencji. Stwierdził, że słuchających tak wielu interesujących wystąpień doszedł do wniosku, że w Kaliszu było wiele wspaniałych kobiet, ale w ich tle było wiele mniej znanych ale też ważnych i należy je wydobyć i pokazać. Mamy wśród nas wspaniałe badaczki ukazujące nam dawno zapomniane postacie, które wykonywały doskonałą pracę dla ojczyzny. Prof. Krzysztof Walczak, w imieniu Archiwum Państwowego w Kaliszu i Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, podziękował wszystkim za wkład w zorganizowanie konferencji, a przede wszystkim władzom miasta, że tak ważny temat został upamiętniony w sali kaliskiego ratusza.

Dyrektor dr Grażyna Schlender wspomniała, że w związku z tak dużym zainteresowaniem tematem może zostać wydana przez Archiwum Państwowe w Kaliszu publikacja poświęcona bohaterkom dzisiejszej konferencji.