14 maja 2010 roku w Filii nr 9 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Kaliszu odbyło się spotkanie z Panią dr Grażyną Schlender, Dyrektorem Archiwum Państwowego w Kaliszu. Pani Dyrektor wystąpiła z prelekcją pt. "Historia Kalisza zapisana w dokumentach archiwalych". Na początku przedstawiono po krótce historię kaliskiego archiwum oraz etymologię słowa archiwum. Wyjaśniono, że słowo archiwum istniało już w języku łacińskim i oznaczało uporządkowany zbiór dokumentów. Samo jednak znaczenie tego słowa wywodzi się z greki (arkheio), gdzie oznaczało dosłownie wspólne i jawne zapiski. Historia archiwum w Kaliszu sięga czasów Księstwa Warszawskiego. Wtedy to istniało w Kaliszu Archiwum Akt Dawnych. Następnie w 1825 roku decyzją namiestnika Królestwa Polskiego powołano Archiwum Akt Dawnych przy Trybunale Cywilnym, gdzie przechowywano akta sądowe dawnych sądów grodzkich i ziemskich. Tą placówkę zlikwidowano w 1888 roku, a akta wywieziono do Archiwum Głównego Królestwa Polskiego w Warszawie. W latach 20. XX wieku istniała w Kaliszu placówka archiwalna, ale została ona zlikwidowana już w roku 1926. Obecne archiwum powołano do życia w 1950 roku. Pełną samodzielność placówka ta uzyskała w roku 1976. Archiwum działa obecnie na terenie trzech województw: wielkopolskiego, łódzkiego i dolnośląskiego. Zasób składa się 1376 zespołów, co składa się z 256321 jednostek archiwalnych. Daje to w sumie ponad 3 kilometry akt. Dr Grażyna Schlender omówiła zasób archiwum. Ponieważ najstarsze zespoły naszego zasobu pochodzą z początku XIX wieku, zasób został umownie podzielony na pięć okresów począwszy od czasów zaborów. Z każdego z tych okresów przedstawiono najciekawsze przykłady dokumentów przechowywanych w kaliskim archiwum.
Z okresu zaborów wiele ciekawych informacji znajduje się w aktach notariuszy kaliskich. Możemy tam znaleźć takie perełki jak: fragment inwentarza pośmiertnego Piotra Radolińskiego, marszałka powiatu kaliskiego z 1823 roku, fragment imwentarza pośmiertnego gen. Józefa Zajączka z 1826 roku, intercyzę przedmałżeńską Marii Wasiłowskiej i Jarosława Konopnickiego. Z zespołu Szkoła Wojewódzka w Kaliszu pochodzi wpis do Złotej Księgi szkoły Adama Asnyka i Stefana Gillera jako wzorowych uczniów. W aktach metrykalnych z tego okresu można znaleźc akt urodzenia Marii Dąbrowskiej z d. Szumskiej, gen. Mieczysława Smorawińskiego, akt zgonu Adama Chodyńskiego, czy akt małżeństwa Emila Repphana. Ogromnym zainteresowaniem zebranych cieszyły się fotografie i pocztówki Kalisza pochodzące także z okresu zaborów, wchodzące obecnie w skład Spuścizny Tadeusza Martyna. Wiele obiektów zaprezentowanych obecnym już nie istnieje jak chociażby pomnik na Placu św. Józefa rozebrany w roku 1927, a wystawiony na pamiątkę zjazdu monarchów, kamienica zwana "Między Nogi", na miejscu której stanęła cerkiew, czy pomnik cara Aleksandra II. Z zespołu Naczelnik Powiatu Kaliskiego przedstawiono odezwę Komendanta miasta Kalisza Hermana Preuskera obwieszczającą przejęcie władzy w mieście przez Prusaków, a także druga jego odezwę w związku z ostrzelaniem żołnierzy pruskich w roku 1914. Z lat pierwszej wojny światowej zaprezentowano bardzo wymowne pocztówki przedstawiające zburzenie Kalisza w 1914 roku pochodzące ze Spuścizny Tadeusza Martyna.
Okres międzywojenny w dokumentach był reprezentowany przez Karty meldunkowe pochodzące z zespołu Akta Miasta Kalisza, projekt wietrznika na wieżę ratuszową z roku 1925. Na fotografiach pokazano takie obiekty, których już nie ma - most kanonicki, cerkiew, wnętrze bożnicy, budynek Komendy Policji Państwowej przy ul. Niecałej. Były też inne interesujące zdjęcia z tego okresu przedstawiające m. in. wizytę prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego w Kaliszu w roku 1923.
Z okresu okupacji hitlerowskiej zachowały się fotografie ze zbiorów Tadeusza Martyna przedstawiające wejście wojsk niemieckich do Kalisza 4 września 1939 roku, ludność wysiedlaną z Kalisza skupioną na dworcu kolejowym, obwieszczenie o rozstrzelaniu ks. Romana Pawłowskiego. Warto nadmienić, że z tego okresu zachowało się mało dokumentów ponieważ dużą część z nich Niemcy wywieźli do Berlina i do Poznania.
Z dokumentów pochodzących z okresu po 1945 roku kaliskie archiwum także ma się czym pochwalić. Z Akt Miasta Kalisza pochodzi depesza Miejskiej Rady Narodowej wystosowana do Józefa Stalina w podzięce za oswobodzenie z okupacji hitlerowskiej. Ze Spuścizny Tadeusza Martyna mamy wiersz o Stalinie napisany przez ucznia w Stawiszynie w roku 1951. Zbiory Stanisława Perlińskiego dokumentują wizyty kardynała Karola Wojtyły w Kaliszu z 1970 roku, mamy też zachowane fotografie dnia codziennego jak chociażby targowisko na rynku Dekerta (obecnie Nowy Rynek)
Osobną kategorię wystąpienia Pani dr Grażyny Schlender stanowiły ciekawostki, swoiste curiosa w zbiorach kaliskiej placówki archiwalnej. Duże zainteresowanie wzbudził najstarszy dokument przechowywany w Kaliszu, pochodzący z 1527 roku. Dokument ten został spisany w Stawiszynie, a dotyczy miejscowości Jarantów i Długa Wieś. Zachował się także akt wystawiony przez Hugona Kołłątaja dotyczący reformy szkolnictwa z roku 1783, dyplom nadania godności stolnika chełmińskiego Walentemu Osińskiemu przez Stanisława Augusta Poniatowskiego w roku 1785, Pismo gubernatora kaliskiego Michała Daragana z jego oryginalnym podpisem, wyrok zmieniający karę śmierci Pani Helenie Rodziewicz na 25 lat ciężkiego łagru wydany w 1950 roku.
Podczas spotkania podjęto także bardzo ciekawy temat materiałów, których z różnych przyczyn nie można znaleźć w archiwum kaliskim, a które dotyczą bezpośrednio Kalisza. Pani prelegent wyjaśniła, iż na fakt braku posiadania tych dokumentów przez Kalisz złożyło się wiele przyczyn m.in. pożar kaliskiego ratusza w XVI wieku, po którym część akt wywieziono do Poznania, po likwidacji archiwum w Kaliszu w 1888 roku jego zasób także wywieziono do Archiwum Głównego Królestwa Polskiego, po kolejnej likwidacji w roku 1926 akta wywieziono do Poznania, Warszawy. Później akta urzędów guberialnych trafiły do Łodzi. Dziś dokumenty staropolskie związane z historią Kalisza możemy znaleźć w Archiwum Państwowym w Poznaniu i w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. Z kolei akta guberni kaliskiej znajdują się dalej w Archiwum Państwowym w Łodzi. W roku 2009 Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych Pan dr Sławomir Radoń powołał komisję, która pracuje nad scalaniem zespołów archiwalnych rozmieszczonych w różnych archiwach. Prelegentka wyraziła nadzieję na odzyskanie niektórych bardzo cennych dla Kalisza archiwaliów.
Młodzież kaliskiego IV Liceum Ogólnokształcącego z ogromnym zaciekawieniem wysłuchała wykładu, niektórzy uczniowie wzięli czynny udział w zajęciach. Sporym zainteresowaniem cieszył się multimedialny pokaz fotografii z zasobu kaliskiego Archiwum Państwowego prezentujący obiekty, które dawniej istniały w Kaliszu, a po których dziś już nie ma śladu.