15 maja 2018 r. w siedzibie Archiwum Państwowego w Kaliszu, w ramach Ósmych Kaliskich Spotkań Archiwalnych, współorganizowanych ze Stowarzyszeniem Archiwistów Polskich Oddział w Kaliszu, odbyła się prelekcja Marii Doktór pt. "Nekropolia jako materialne źródło do badań genealogicznych na przykładzie cmentarza parafialnego w Dębem (gmina Żelazków)". W spotkaniu uczestniczyli m. in. Paweł Olejniczak sołtys sołectwa Dębe, Szkurłaty; ks. prałat Adam Modliński reprezentujący Biskupa Kaliskiego; prof. dr hab. Krzysztof Walczak prezes Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk; prof. dr hab. Ewa Andrysiak wiceprezes KTPN oraz prezes Towarzystwa Przyjaciół Książki; Jan Marczyński - sekretarz Kaliskiego Towarzystwa Genealogicznego "Kalisia"; Jerzy Wojtczak - członek KTG "Kalisia"; Wacław Majchrzak - członek Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Archiwaliów; Grzegorz Gruszka - nauczyciel Szkoły Podstawowej w Liskowie; dzieci ze Szkoły Podstawowej w Dębem wraz z nauczycielami: Agnieszką Janczak i Agatą Michałek-Nowak; młodzież z V Liceum Ogólnokształcącego w Kaliszu z nauczycielem Leszkiem Tomczakiem.
Spotkanie otworzyła dyrektor Archiwum Państwowego w Kaliszu dr Grażyna Schlender witając wszystkich i nakreślając pokrótce charakterystykę miejscowości Dębe.
Ta mała wieś w gminie Żelazków, leżąca w dolinie Swędrni słynie m. in. z cudownego obrazu "Madonna ze szczygłem", który znajduje się w kościele parafialnym oraz z cmentarza, na którym spoczywa wielu zasłużonych. Dr Grażyna Schlender wspomniała osobę Heleny Przybyłek-Porębnej, która uczestniczyła w manifestacji poznańskiego czerwca 1956 r. Pracowała jako konduktor w tramwaju, w trakcie wystąpień wciągnięto ją w tłum, gdzie maszerowała z biało-czerwonym sztandarem. W momencie tłumienia demonstracji została postrzelona, a jej sztandar podniósł z ziemi Romek Strzałkowski - późniejsza ofiara śmiertelna i symbol poznańskiego czerwca. W wyniku odniesionych ran Helenie Przybyłek-Porębnej amputowano nogę, nigdy nie odzyskała już sprawności. W 50. rocznicę poznańskiego powstania z inicjatywy kaliskiej "Solidarności" na cmentarzu w Dębe odnowiono jej nagrobek, na którym napisano: "Helenie Przybyłek-Porębnej, ciężko rannej uczestniczce robotniczego protestu Poznańskiego Czerwca 1956 r., w 50. rocznicę wydarzeń". Rada Miasta Poznania, nadała zmarłej Honorowe Obywatelstwo miasta. Uchwałę w tej sprawie podjęto na sesji 4 czerwca 1991 roku. Po takim wprowadzeniu dr Grażyna Schlender przedstawiła sylwetkę prelegentki. Maria Doktór pracuje w Archiwum Państwowym w Kaliszu od 14 lat, obecnie na stanowisku starszego archiwisty w Oddziale II Opracowania i Udostępniania Materiałów Archiwalnych. Na co dzień realizuje kwerendy genealogiczne oraz angażuje się w popularyzację i prace wydawnicze. Jest autorką i współautorką artykułów i książek m. in. "Historia Kalisza w plakatach. Afisze i plakaty w zasobie Archiwum Państwowego w Kaliszu" oraz "Szkoła im. Józefa Piłsudskiego w Dobrzecu. Historia, nauczyciele, absolwenci". Pochodzi z miejscowości Dębe, jest absolwentką historii na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Maria Doktór wygłosiła prelekcję pt. "Nekropolia jako materialne źródło do badań genealogicznych na przykładzie cmentarza parafialnego w Dębem (gmina Żelazków)" w oparciu o prezentację multimedialną. Zawarła w niej najważniejsze aspekty pracy historyka-genealoga w odniesieniu do informacji, które można wyczytać z napisów nagrobnych. Swoje spostrzeżenia oparła na własnym doświadczeniu, ponieważ od kilku lat realizuje projekt indeksacji grobów na cmentarzu parafialnym w Dębem. Wyniki jej dotychczasowych badań ukazały się drukiem w zeszytach Kaliskiego Towarzystwa Genealogicznego "Kalisia". Swoją opowieść rozpoczęła od krótkiego wstępu omawiającego genezę cmentarzy na ziemiach polskich oraz najczęstszą lokalizację tych "miejsc zaśnięcia". W przypadku wsi Dębe kościół parafialny wybudowano w 1607 r., a pierwsze wzmianki o istnieniu dwóch cmentarzy pochodzą z 1832 r. W dwudziestoleciu międzywojennym pobudowano nowy kościół, a począwszy od lat 30. XX w. sukcesywnie remontowano nekropolię, m. in. przy wsparciu finansowym Pauliny Repphanowej. Planując swoje prace indeksacyjne Maria Doktór podzieliła cmentarz na kilka sektorów, co ułatwiło jej spisywanie danych z nagrobków. Najstarszy zachowany grób na cmentarzu parafialnym pochodzi z 1825 r., drugi z 1852 r. Daty zamieszczone na inskrypcjach nagrobnych dobrze jest konfrontować z aktami urodzeń i zgonów, gdyż mogą zdarzyć się błędy wynikające np. z pomyłki kamieniarzy. Na cmentarzu w Dębem oprócz Heleny Przybyłek-Porębnej pochowano m. in. oficera Nestora Czartkowskiego, żołnierzy poległych w 1939 r., miejscowych proboszczów: ks. Czesława Harwasa i ks. Franciszka Nowackiego. Czasami sam wygląd nagrobka może powiedzieć nam nieco o tym, kto może być w tym miejscu pochowany. W przypadku grobów dziecięcych znając datę śmierci, wiemy, że zmarły musiał urodzić się w niewielkim odstępie czasu. Zdarza się, że w jednej mogile spoczywają np. dwa pokolenia członków jednej rodziny, o czym mogą informować napisy. W przypadku starych nagrobków litery mogą być zamazane lub starte tam, gdzie zapisano je farbą. Jeśli są wykute w kamieniu można pokusić się o ich odtworzenie z pomocą kredy. Jedno jest pewne - z upływającym czasem niestety nie wygramy. Dlatego tak ważne jest pielęgnowanie pamięci o zmarłych członkach rodziny. Prelegentka zaapelowała szczególnie do młodzieży obecnej na sali, by postarali się porozmawiać z rodzicami, czy dziadkami na temat swoich przodków, mogą też na podstawie informacji zgromadzonych na nagrobkach poszukać aktów urodzeń i zgonów na portalu www.szukajwarchiwach.pl. Z pomocą przychodzą też nowe technologie. Lokalne towarzystwa genealogiczne posiadają swoje strony internetowe, na których można uzyskać pomoc. Istnieją też internetowe wyszukiwarki mogił np. grobonet. Można również sięgnąć po tradycyjne opracowania książkowe wydane chociażby nakładem Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, czy czasopisma fachowe np. "Genealogia".
Na zakończenie dyrektor APK podziękowała prelegentce za ciekawe wystąpienie i zaprosiła wszystkich obecnych do śledzenia naszej strony internetowej, na której wkrótce ukaże się program obchodów Międzynarodowego Dnia Archiwów. W przypadku Archiwum Państwowego w Kaliszu imprezy będą odbywać się w dniach 7-15 czerwca. Każdy z pewnością znajdzie wśród nich coś dla siebie. Już teraz serdecznie zapraszamy do uczestnictwa w naszych czerwcowych inicjatywach!
