25 października 2017 r. w siedzibie Archiwum Państwowego w Kaliszu odbyła się premiera filmów zrealizowanych w ramach IV. edycji Kaliskiego Archiwum Filmowego. W uroczystości uczestniczyli m. in. wiceprzewodniczący Rady Miejskiej w Kaliszu Edward Prus reprezentujący władze miejskie Kalisza; świadkowie historii, którym poświęcono poprzednie edycje projektu: Kazimiera Kludzińska, Mieczysław Wiśniewski, Henryk Drapiński; bohaterowie najnowszych filmów: Roman Ostrowski, Józefa Kujawa, Eugenia Pastuszek i Maria Musidlak w towarzystwie swoich bliskich; realizatorzy projektu: literat i pomysłodawca filmów Arkadiusz Pacholski oraz Erwin Rząd - absolwent łódzkiej szkoły filmowej. Premiera nagrań, upamiętniających wspomnienia osób, które przeżyły II wojnę światową, miała charakter dydaktyczny i była skierowana głównie do obecnej na sali młodzieży z II Liceum Ogólnokształcącego w Kaliszu wraz z nauczycielem Piotrem Mydlachem i z III Liceum Ogólnokształcącego w Kaliszu z opiekunem Grzegorzem Szymańskim. Na premierze zabrakło jednego bohatera: Yosepha Komem-Flakowicza, który od lat mieszka w Izraelu i okazjonalnie podczas jego tegorocznej wizyty w Kaliszu udało się przeprowadzić z nim wywiad.
Spotkanie otworzyła dr Grażyna Schlender witając wszystkich i przypominając główną ideę projektu. Filmy rejestrujące świadectwa osób są realizowane od 2012 r. Łącznie wzięło w nich udział 18 osób, a razem z tegorocznymi bohaterami 23. Wspomnienia dotyczą głównie przeżyć z okresu II wojny światowej, choć zrealizowano także jedną edycję dotyczącą trudnych realiów PRL. Wszystkie filmy od lat są realizowane według autorskiej koncepcji Arkadiusza Pacholskiego ze Stowarzyszenia "Kalisz Literacki". Sama koncepcja rejestracji okiem kamery wspomnień naocznych świadków historii zrodziła się po napisaniu przez literata powieści "Niemra", na potrzeby której przeprowadzał on wywiady ze starszymi ludźmi.
Arkadiusz Pacholski podziękował dyrektorowi APK dr Grażynie Schlender za podjęcie współpracy ze Stowarzyszeniem "Kalisz Literacki" oraz zorganizowanie funduszy z puli Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, w ramach realizacji projektu edukacyjnego. Efektem wspólnych wysiłków są nagrane rozmowy - wspomnienia z perspektywy dziecka, młodego człowieka. Autorów interesuje życie codzienne - jak ludzie się ubierali, co jedli, w jaki sposób udawało im się przetrwać kolejne dni terroru hitlerowskiego. W ramach projektu powstały krótkie filmy edukacyjne oraz dłuższe nagrania o charakterze roboczym, które mogą być przydatne w przyszłości dla profesjonalnych twórców filmowych. Filmy edukacyjne posłużą jako środki dydaktyczne do realizacji lekcji archiwalnych. Po pewnym czasie zostaną zamieszczone na stronie internetowej APK oraz w serwisie www.youtube.pl.
Kulminacyjnym punktem spotkania była projekcja fragmentów filmów, w których głównymi aktorami byli: Yoseph Komem-Flakowicz, Roman Ostrowski, Józefa Kujawa, Eugenia Pastuszek i Maria Musidlak.
Yoseph Komem-Flakowicz jest potomkiem właścicieli fabryki "Haft", emerytowanym inżynierem żyjącym od ponad 60 lat w Izraelu, gdzie przewodniczy Ziomkostwu Żydów Kaliskich. Urodził się w Kaliszu w 1936 r. Jego wspomnienia dotyczą m. in. lata 1939 r., które spędził na wakacjach w Krzyżówkach. Po wybuchu wojny jego ojciec nadal pracował w fabryce, ale zarządzali nią już Niemcy. Yoseph razem z matką wyjechał do Otwocka. Gdy po jakimś czasie dołączył do nich ojciec, przemieścili się do Sandomierza. Udało im się zdobyć fałszywe papiery i jako rodzina katolicka wynajęli małe mieszkanie w Brzesku. Po zakończeniu wojny rodzina wróciła do Kalisza. Flakowiczowie postanowili jednak wyemigrować z powodu pogromu Żydów w Kielcach i ogólnie wzrastającej fali antysemityzmu.
Roman Ostrowski z Ostrowa Wielkopolskiego jest emerytowanym pułkownikiem Wojska Polskiego. Urodził się w 1929 r. Na potrzeby filmu opowiedział m. in. o swoim ojcu, który jako żołnierz zawodowy był skoszarowany jeszcze przed oficjalnym wybuchem wojny. Roman Ostrowski 1 września 1939 r. przebywał w pociągu towarowym w okolicach Sochaczewa. Ostatecznie trafił z transportem kolejowym na tereny dzisiejszej Ukrainy, do wsi Krowienka. Jego rodzina mieszkała w jednym domostwie z Ukraińcami. Pamięta doskonale atak wojsk kozackich. Najpierw dostali się pod okupację rosyjską, a potem niemiecką. Po ok. 2 miesiącach wrócili do Ostrowa i tu przebywali do końca wojny imając się różnych prac zarobkowych.
Józefa Kujawa jest emerytowaną pracownicą handlu. Urodziła się w Kaliszu w 1922 r. Jej mam otrzymywała od Żydów towary w komis i nimi handlowała. Miała z tą mniejszością bardzo dobre stosunki. Ostatnie dni sierpnia kojarzą się Józefie Kujawie głównie z nawoływaniem Polskiego Radia do stawiania zbrojnego oporu Niemcom, zwłaszcza, że liczono na pomoc Anglii i Francji. W momencie wybuchu wojny wszyscy uciekali z Kalisza, gdyż bali się zbombardowania miasta. Rodzina Józefy Kujawy także uciekła, ale wkrótce powróciła do Kalisza. Jako młoda dziewczyna pomagała Żydom, zanosiła im chleb. Pracowała m. in. u ogrodnika i w zakładzie naprawy samochodów.
Eugenia Pastuszek jest córką legionisty z Armii Hallera, emerytowaną nauczycielką i byłą dyrektorką III Liceum Ogólnokształcącego w Kaliszu oraz prezesem Koła Kaliskiego Związku Sybiraków. Urodziła się w Grodnie w 1928 r. 10 lutego 1940 r. światowej Sowieci wywieźli rodzinę na Syberię. Tam przebywali przez 6 lat. Warunki były ciężkie. Mama Pani Eugenii pracowała m. in. przy odśnieżaniu torów kolejowych. Gdy tworzyła się armia gen. Andersa, rodzina podążała do miejsca zbiórki, niestety utknęła w Nowosybirsku. Osiedlili się przy granicy mongolskiej. W kwietniu 1946 r. wyjechali do Polski. Eugenia Pastuszek osobiście poszukiwała Polaków jeżdżąc na wielbłądzie po okolicznych terenach w celu poinformowania o możliwości powrotu do Polski.
Maria Musidlak urodziła się w Kaliszu w 1929 r. Jej rodzice prowadzili gospodarstwo ogrodnicze. W 1941 r. rodzina została wysiedlona do centrum Kalisza. Przez pewien czas mieszkała na Placu Kilińskiego, później na ul. Łódzkiej. Maria Musidlak jako 13-letnia dziewczyna pracowała w zakładzie fryzjerskim, w którym czesała się m. in. żona Alfreda Nowackiego, właściciela późniejszego zakładu "Winiary". Maria Musidlak wspomina ją jako bardzo skromną i miłą kobietę. Zdarzało się, że częstowała obsługę zakładu ciastem. Rodzinne gospodarstwo zostało przejęte tymczasem przez niemieckiego Rumuna. Gdy wkroczyli Rosjanie, żołnierze radzieccy przebywali w gospodarstwie rodzinnym przez 2 tygodnie. Grabili przez ten czas wszystko, co się da.
Nagrania wzbudziły ogromne zainteresowanie obecnych na sali osób. Młodzież w ciszy wysłuchała wszystkich relacji. Dla wszystkich obecnych była to niezwykła lekcja historii. Dr Grażyna Schlender podziękowała wszystkim bohaterom nagrań wręczając im po egzemplarzu płyt DVD z filmem oraz pamiątkowym plakatem. Arkadiusz Pacholski korzystając z okazji uczulił młodzież na to, by nagrywała wspomnienia starszych członków rodziny na nośnikach elektronicznych. Z biegiem lat okażą się one wspaniałą pamiątką. Wiceprzewodniczący Rady Miejskiej w Kaliszu Edward Prus podkreślił, że inicjatywa Archiwum Państwowego w Kaliszu i Stowarzyszenia "Kalisz Literacki" zasługuje na wielką pochwałę. Być może Kalisz doczeka się kiedyś realizacji filmu fabularnego na temat terroru lat 199-1945, a szczególnie rozstrzelania 56 osób w lesie skarszewskim na kilka dni przed wyzwoleniem.
Nasi rozmówcy jeszcze przez długi czas opowiadali młodzieży swoje epizody z lat okupacji przy słodkim poczęstunku. Na koniec spotkania wykonano wspólne fotografie. Archiwum Państwowe w Kaliszu lada dzień rusza z lekcjami archiwalnymi przeprowadzanymi w oparciu o nagrania. Wszyscy nauczyciele chętni do skorzystania z niepowtarzalnej oferty proszeni są o kontakt telefoniczny lub mailowy (62, 767 10 22, sekretariar@archiwum.kalisz.pl).
