7 marca 2017 r. w siedzibie Archiwum Państwowego w Kaliszu uroczyście otwarto dwie wystawy: "Zagłada wielkopolskich elit 1939-1941" oraz "Kaliszanie - ofiary zbrodni katyńskiej". Impreza zorganizowana w ramach VI. Marcowego Maratonu Archiwalnego zgromadziła wielu gości. Przybyli m. in.: Naczelnik Wydziału Kultury i Sztuki, Sportu i Turystyki Urzędu Miejskiego w Kaliszu Grażyna Dziedziak; reprezentujący biskupa kaliskiego ks. dr Sławomir Kęszka; prezes Stowarzyszenia im. H. Sutarzewicz w Kaliszu Elżbieta Stadtmüller; prezes Polskiego Towarzystwa Historycznego Oddział w Kaliszu Tadeusz Krokos; syn ofiary zbrodni katyńskiej Zdzisław Binduga; wnuczka ofiary zbrodni katyńskiej Wiesława Kasprzak; darczyńcy; dziennikarze; osoby zaprzyjaźnione z APK; młodzież z Zespołu Szkół Ekonomicznych im. gen. Mieczysława Makarego Smorawińskiego w Kaliszu wraz z opiekunem Wojciechem Kwiecińskim. W charakterze gości specjalnych pojawili się: Tomasz Cieślak z Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN Oddział w Poznaniu oraz płk dr Krystian Bedyński.
Spotkanie otworzyła dyrektor APK dr Grażyna Schlender witając wszystkich i nawiązując do idei Marcowego Maratonu Archiwalnego. Jest on organizowany corocznie na pamiątkę reaktywowania w marcu 1950 r. Archiwum Państwowego w Kaliszu. Rządowa placówka istniała w grodzie nad Prosną także wcześniej. W latach 1825-1876 działało Archiwum Akt Dawnych przy Trybunale Cywilnym. Później, od 1920 r. istniało Archiwum Państwowe w Kaliszu, które jednak zlikwidowano ze względów oszczędnościowych w 1926 r. Dr Grażyna Schlender wyjaśniła, że wystawa pt. "Zagłada wielkopolskich elit 1939-1941" została przygotowana w 2009 r. przez pracowników poznańskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej: Agnieszkę Łuczak i Agnieszkę Pietrowicz. Ekspozycja dotyczy eksterminacji Polaków przez Gestapo i NKWD. Składa się z następujących części: Wrzesień 1939 r. w Wielkopolsce, Akcja "Tannenberg" (Unternehmen "Tannenberg"), Egzekucje publiczne i tajne, Deportacje do obozów koncentracyjnych, Aresztowanie duchowieństwa, Sojusz przeciw Polsce, Fort VII - Konzentrationslager Posen, Ofiary Fortu VII, Jeńcy niewypowiedzianej wojny. Głównym założeniem okupantów było wymordowanie polskiej elity, grup przywódczych, inteligencji - oficerów, lekarzy, nauczycieli, urzędników.
Archiwum Państwowe w Kaliszu we współpracy z płk. dr. Krystianem Bedyńskim przygotowało także własną ekspozycję pt. "Kaliszanie - ofiary zbrodni katyńskiej". Została ona rozmieszczona w antyramach w holu oraz w gablotach. Składa się ona z dwóch części: materiałów prywatnych płk. dr. Krystiana Bedyńskiego oraz archiwaliów z zasobu APK.
Dr Grażyna Schlender nakreśliła sylwetkę prelegenta Tomasza Cieślaka. Jest on politologiem, historykiem, regionalistą, działaczem społecznym, prezesem i filistrem Korporacji Akademickiej "Masovia"; pracownikiem Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN Oddział w Poznaniu, pochodzi z Jarocina. Na co dzień zajmuje się edukacją historyczną, prowadzi spotkania na terenie całej Wielkopolski na temat podziemia niepodległościowego oraz najnowszej historii Polski. 4 marca br. Współorganizował I. Wielkopolskie Forum Pamięci Narodowej. Swoje artykuły publikuje m. in. w "Zapiskach Jarocińskich", "Roczniku Pleszewskim", "Biuletynie Informacyjnym Armii Krajowej".
Jest współautorem wyboru źródeł "Referendum z 30 czerwca 1946 r. w województwie poznańskim w dokumentach UB" oraz publikacji zbiorowej pt. "Konspiracja antykomunistyczna i podziemie zbrojne z Wielkopolsce w latach 1945-1956".
Tomasz Cieślak wygłosił w oparciu o prezentację multimedialną prelekcję pt. "Operacja Tannenberg w Wielkopolsce". Akcja ta rozpoczęła masową eksterminację ludności polskiej. Wpisywała się ona w tzw. Generalny Plan Wschodni. W maju 1939 r. Reinhard Heydrich stworzył pięć grup specjalnych tzw. Einsatzgruppen, towarzyszących armii Wehrmachtu. Ich zadaniem było wymordowanie polskiej elity w oparciu o listy proskrypcyjne. Zawierały one 61 000 nazwisk Polaków. Powstały m. in. w oparciu o informacje udzielone przez mniejszość niemiecką zamieszkującą na ziemiach polskich.
Na początku nie przewidywano działalności Einsatzgruppen w Wielkopolsce. Później, stworzono dodatkową szóstą grupę na tym terenie. Operacja Tannenberg rozpoczęła się 14 października 1939 r. Miała trwać do 1 listopada 1939 r. Najkrwawsze egzekucje wykonano kolejno 20, 21 i 23 października - były to tzw. 3 dni szakala, podczas których zastrzelono 275 osób. Sposób działania w poszczególnych miejscowościach był podobny - najpierw dokonywano aresztowań, później dojeżdżała grupa specjalna, organizowano sąd doraźny i publiczną egzekucję (najczęściej na rynku). W ten sposób Einsatzgruppe była w stanie w ciągu jednego dnia odwiedzić 3-4 miejscowości. Dowódcą Einsatzkommanda 14 był Gerhard Flesch, pełniący później funkcję szefa norweskiego Gestapo. Po wojnie skazano go na karę śmierci i powieszono. Dowódcą Einsatzgruppe VI był Erich Naumann. Skazano go na karę śmierci w procesie norymberskim. W sumie, do końca 1939 r., wymordowano 2/3 Polaków, znajdujących się na listach proskrypcyjnych. Instytut Pamięci Narodowej co roku w październiku organizuje akcję "Zapal znicz pamięci".
Dr Grażyna Schlender dopowiedziała, że kryptonim "Tannenberg" pochodzi od nazwy wsi w gminie Grunwald. Być może zatem nazwa akcji ma znaczenie symbolicznego odwetu na Polakach.
Następnie głos zabrał płk dr Krystian Bedyński, który prowadzi badania naukowe na temat zbrodni katyńskiej. Jest autorem książki pt. "Kaliszanie - ofiary zbrodni katyńskiej". Uchodzi także za znawcę historii więziennictwa w Polsce. Prelegent wyjaśnił, że ekspozycja w holu APK składa się z 9 bloków tematycznych rozmieszczonych kolejno w antyramach oraz gablotach: Apel Pamięci; Katyń; Charków; Kalinin (Miednoje); Mińsk (Kuropaty), Ukraina (Bykownia?), Pińsk, Łagry (?); Zbiorcza Tabela Ofiar; Pamięć. Apel pamięci został zredagowany w 70. rocznicę zbrodni katyńskiej, odnosi się do poszczególnych grup ofiar. Akcent położono m. in. n absolwentów szkół kaliskich. Jest wezwanie Zofii Stefaniak - córki ofiary, wezwanie wnuka. Obecnie trwają prace nad dalszą częścią apelu w odniesieniu do Gabrieli Zych, która zmarła w katastrofie smoleńskiej. Tytuły odnoszące się do miejscowości zawierają biogramy osób związanych z Kaliszem, które zostały zamordowane lub pochowane w tym miejscu. Opisano losy: Stefana Bartnika, Tadeusza Władysława Hofmana, Edwarda Teofila Jessa, Mieczysława Kwiecińskiego, Antoniego Paczesnego, Wojciecha Plewniaka, Mieczysława Makarego Smorawińskiego, Mariana Spławiszewskiego, Alfreda Surmińskiego, Władysława Jana Wawrzyniaka, Stanisława Anglika, Teodora Władysława Drabarka, Teodora Foxa, Juliana Grunera, Leona Hofmana, Henryka Józefa Jabłońskiego, Zdzisława Wiktora Kolanowskiego, Józefa Kubskiego, Bronisława Tadeusza Pawlaka, Kazimierza Mieczysława Połatyńskiego, Stefana Przyjaznego, Edmunda Nowaka, Mieczysława Trzeciaka. Autor scenariusza wystawy, płk dr Krystian Bedyński osobno potraktował biografie zmarłych oficerów, policjantów i pracowników więziennictwa: Sabina Baczyńskiego, Michała Bindugi, Czesława Brzega, Walentego Grocholskiego, Adama Kozłowskiego, Józefa Rapalskiego, Gustawa Stankiewicza, Czesława Staszewskiego, Stanisława Stefanowskiego, Piotra Szypury, Witolda Paszkowskiego, Jana Feliksa Jabłońskiego, Aleksandra Potasińskiego, Czesława Przedpełskiego, Aleksandra Tucholskiego. Ostatnia część zawarta w antyramach pt. "Pamięć" zawiera m. in. tabelę zbiorczą ofiar; fotografie z obchodów 70. rocznicy zbrodni katyńskiej w Ogrójcu Katyńskim w Kaliszu oraz w Centralnym Ośrodku Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu 24 kwietnia 2010 r.; zdjęcia miejsc pamięci zbrodni katyńskiej: Dąb Pamięci przy Skwerze Sybiraków w Kaliszu, tablice pamiątkowe w kościele w Brudzewie i w Bazylice NMP w Kaliszu. W gablotach zaprezentowano następujące materiały należące do płk. dr. Krystiana Bedyńskiego: książeczkę wojskową Aleksandra Tucholskiego - naczelnika kaliskiego więzienia do 1939 r.; legitymację potwierdzającą pośmiertne uhonorowanie Aleksandra Tucholskiego Złotą Odznaką "Za zaslugi w pracy penitencjarnej"; zdjęcie Aleksandra Tucholskiego z żoną i synami z 1938 r.; zaświadczenie o udzieleniu temuż bezterminowego urlopu z powodu wstąpienia do armii ochotniczej w 1920 r.; legitymację potwierdzającą pośmiertne nadanie medalu "Za udział w wojnie obronnej 1939 r." Stanisławowi Anglikowi; karty pocztowe wysłane przez posterunkowego Policji Państwowej Gustawa Stankiewicza do rodziny w 1939 r.; artykuły prasowe dotyczące losów Czesława Przedpełskiego oraz upamiętniające uroczystość wmurowania kamienia węgielnego pod polski cmentarz wojenny w Charkowie w 1998 r.; spis funkcjonariuszy pośmiertnie uhonorowanych awansem na wyższy stopień służbowy w 2007 r. oraz złotą odznaką "Za zasługi w pracy penitencjarnej". Płk dr Krystian Bedyński zaprosił wszystkich zebranych do uczestnictwa w uroczystościach katyńskich w Kaliszu 22 kwietnia br. W sposób szczególny upamiętniona zostanie grupa 20 kaliskich lekarzy, z których 9 praktykowało w mieście do 1939 r.
Kierownik Oddziału II Opracowania i Udostępniania Materiałów Archiwalnych Edyta Pietrzak wyjaśniła, że materiały pochodzące z zasobu APK zostały wytworzone przez Sąd Grodzki w Kaliszu działający w latach 1945-1950. W gablotach wyeksponowano: postanowienie o uznaniu za zmarłego Antoniego Dulasa z 1948 r.; wniosek Reginy Rapalskiej z Brzezin z 1949 r. o uznanie za zmarłego jej męża policjanta Józefa Rapalskiego; pismo w sprawie poszukiwań Witalisa Cieplaka, pochowanego w zbiorowej mogile w Katyniu; pismo informujące o figurowaniu na liście wojskowych ekshumowanych ze zbiorowych grobów w Koziej Górze porucznika Adolfa Czajkowskiego; podanie o stwierdzenie zgonu Władysława Walczykiewicza z 1947 r.; artykuł prasowy z "Gońca Krakowskiego" z 2 czerwca 1943 r. jako załącznik do akt sprawy o uznanie za zmarłego kapitana 25. Pułku Artylerii Lekkiej Feliksa Badeckiego. Nazwiska te uzupełniają się w części z informacjami ujętymi w materiałach płk. dr. Krystiana Bedyńskiego.
Ks. dr Sławomir Kęszka podziękował kaliskiemu archiwum za inicjatywę upamiętnienia Kaliszan zmarłych w czasie II wojny światowej. Ofiarę poniosło wielu duchownych i pamięć o nich należy pielęgnować szczególnie wśród młodego pokolenia.
Na koniec każdy mógł indywidualnie zapoznać się z ekspozycją, wpisać się do kroniki Archiwum Państwowego w Kaliszu.
