13 listopada 2015 r. w sali recepcyjnej kaliskiego ratusza odbyła się konferencja popularno-naukowa pt. "Calisiana rozproszone w archiwach polskich (1945-1989)" zorganizowana przez Archiwum Państwowe w Kaliszu. Stanowiła ona kontynuację cyklu rozpoczętego w 2011 r. Jej głównym założeniem było zebranie informacji o źródłach dotyczących Kalisza i ziemi kaliskiej, rozproszonych w różnego typu archiwach, a wytworzonych w realiach socjalizmu. W tym samym dniu ukazała się książka - pokłosie pracy historyków i archiwistów z terenu całej Polski, podjętej na rzecz wystąpień konferencyjnych.
Głównym organizatorem było Archiwum Państwowe w Kaliszu, współorganizatorami zaś Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych oraz Miejska Biblioteka Publiczna im. A. Asnyka w Kaliszu. Zaproszenia do Komitetu Honorowego konferencji przyjęli: Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych dr hab. Władysław Stępniak; prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Łukasz Kamiński; Marszałek Województwa Wielkopolskiego Marek Woźniak; Prezydent Miasta Kalisza Grzegorz Sapiński; senator RP wybrany w pierwszych wolnych wyborach w Polsce w 1989 r. prof. dr hab. Jerzy Pietrzak; pierwszy Wojewoda Kaliski w wolnej Polsce Antoni Pietkiewicz. Uroczystość zgromadziła ok. 100 osób, w tym ok. 50 uczniów w galowych strojach. Młodzież podeszła z dużym szacunkiem do uroczystości, co szczególnie ucieszyło organizatorów i stworzyło podniosłą atmosferę. Pośród zaproszonych gości znaleźli się m. in. zastępca Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych Ryszard Wojtkowski; ks. bp pomocniczy Diecezji Kaliskiej Łukasz Buzun; dyrektor Książnicy Pedagogicznej i prezes Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk prof. dr hab. Krzysztof Walczak; dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej im. A. Asnyka Adam Borowiak; dyrektor Centrum Kultury i Sztuki w Kaliszu Dariusz Grodziński; dyrektor Archiwum Wojskowego w Oleśnicy ppłk Janusz Dudzik; senator RP wybrany w 1989 r. prof. dr hab. Jerzy Pietrzak; działacz opozycji i Wojewoda Kaliski Antoni Pietkiewicz; zastępca Naczelnika Wydziału Kultury i Sztuki, Sportu i Turystyki Urzędu Miejskiego w Kaliszu Urszula Bogaczyk reprezentująca władze miejskie Kalisza; inspektor WKSSiT UM w Kaliszu Anna Woźniak; Stanisław Małyszko z Urzędu Ochrony Zabytków w Poznaniu Delegatura w Kaliszu; prezes Stowarzyszenia im. H. Sutarzewicz w Kaliszu Elżbieta Stadtmüller; prezes Polskiego Towarzystwa Historycznego oddział w Kaliszu Tadeusz Krokos; przewodniczący Kaliskiego Towarzystwa Genealogicznego "Kalisia" Andrzej Grzegorek; badacz najnowszej historii Kalisza dr Marek Kozłowski; działacze "Solidarności" Jerzy Sówka, Krzysztof Szac, Stanisław Kuczyński, Mirosława Mencel; darczyńcy i sympatycy APK; przedstawiciele mediów: Mariusz Kurzajczyk z "Ziemi Kaliskiej", Agnieszka Burchacka z "Życia Kalisza", Katarzyna Nowacka z TVP Poznań, Małgorzata Wojtyś z Radia Centrum; młodzież z II Liceum Ogólnokształcącego im. T. Kościuszki w Kaliszu współpracująca na co dzień z łódzkim oddziałem IPN z opiekunami wicedyrektorem szkoły Wiolettą Słupianek i nauczycielem Wojciechem Dyśko. Konferencję prowadziła dyrektor Archiwum Państwowego w Kaliszu dr Grażyna Schlender i prof. dr hab. Krzysztof Stryjkowski. Uczestniczyli w niej także prelegenci - przedstawiciele archiwów IPN, sieci archiwów państwowych i Archiwum Wojskowego w Oleśnicy. Z niezależnych przyczyn losowych w obradach nie wziął udziału przedstawiciel IPN Oddział we Wrocławiu Kamil Stiel - autor referatu pt. "Źródła do dziejów Kalisza i terenów podległych administracyjnie w zasobie archiwalnym IPN we Wrocławiu".
Gospodarz uroczystości dr Grażyna Schlender przywitała wszystkich i nakreśliła cel organizacji konferencji. Podobna, jednak dotycząca innego okresu historycznego, odbyła się w 2011 r. Teraz przyszedł czas na kontynuację. Przedsięwzięcie dotyczy źródeł na temat Kalisza z lat 1945-1989. Cezury te nie są jednak dość sztywne. Pośród zagadnień znajdziemy ślady materiałów z lat okupacji hitlerowskiej - są ona przechowywane w oddziałach IPN - oraz tych, wytworzonych po 1989 r. - chodzi tu głównie o dokumenty proweniencji solidarnościowej, które kończą się na 2005 r. W zasadzie konferencja mogłaby mieć podtytuł "Oblicza terroru". Większość materiałów prezentowanych na konferencji i w książce została wytworzona najpierw przez aparat bezpieczeństwa III Rzeszy Niemieckiej, potem bierutowski aparat represji. W latach 1945-1948 wydano 73 000 wyroków sądowych na członków podziemia, z czego 900 wyroków śmierci. Ze strony władzy w tych latach życie straciło ok. 140 osób. Od 1956 r. jako organ represji funkcjonowała Służba Bezpieczeństwa, od 1975 r. Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej w Kaliszu, by w końcu w 1983 r. powołać Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych. Aktotwórcami calisianów z tego okresu była także wszechobecna partia - PZPR. Zastępca Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych Ryszard Wojtkowski dziękując za zaproszenie docenił walory informacyjne konferencji. Nie posiadając wiedzy o tym, jakie dokumenty, w jakim archiwum się mieszczą, nie sposób badać dziejów ziemi kaliskiej. Szczególnie wart podkreślenia jest fakt, że w dniu obrad jest już gotowa książka, pokłosie badań historyków i archiwistów z terenu całej Polski. Za te dokonania szczególne podziękowania Ryszard Wojtkowski złożył na ręce dr Grażyny Schlender.
Prof. dr hab. Krzysztof Stryjkowski stwierdził, że tytuł konferencji można sparafrazować na: "Calisiana coraz mniej rozproszone". Już od jakiegoś czasu Archiwum Państwowe w Kaliszu stara się zgromadzić informacje na temat źródeł do dziejów Kalisza w jednym miejscu. Tak ważna inicjatywa powinna być kontynuowana, np. w postaci badań nad calisianami w archiwach zagranicznych - szczególnie do okresu zaborów.
Następnie przystąpiono do części merytorycznej. Obrady otworzył Włodzimierz Janowski z Archiwum Akt Nowych w Warszawie wystąpieniem pt. "Źródła do dziejów Kalisza, w okresie 1945-1989, w zasobie Archiwum Akt Nowych. Casus partii politycznych. Studium przypadku". Ogólnie w AAN lat 1945-1989 dotyczy ok. 1700 zespołów archiwalnych. W przechowywanych w zasobie Archiwum Akt Nowych zespołach akt KC PPR i KC PZPR oraz innych partii i stronnictw politycznych znajdujemy informacje natury ogólnej, globalnej dotyczące systemu sparowania władzy, mechanizmów podejmowania decyzji i ich skutków. Owe generalia ilustrowane są przykładami z terenu, w tym z Kalisza. Dla okresu 1945-1974 są to głównie informacje przetworzone przez aparat KC PPR/PZPR w oparciu o dane przekazane przez struktury partyjne samego Kalisza lub instancje szczebla wojewódzkiego w Poznaniu. Od momentu powstania województwa kaliskiego w 1975 r. informacje mają większy zakres merytoryczny i większą głębię informacyjną. Wiele informacji na temat nastrojów społecznych można znaleźć w zespole Ministerstwo Informacji i Propagandy. Znajdziemy tu m. in. sprawozdania dotyczące m. in. stanu bezrobocia w Kaliszu. Warto przy tym skorzystać również z akt Głównej Komisji ds. Upaństwowienia Przedsiębiorstw, gdzie wiele dokumentów dotyczy kaliskiego przemysłu włókienniczego. Przechowywane w AAN materiały należy traktować jako źródło informacji o sytuacji społeczno-politycznej i gospodarczej.
Łukasz Trznadel z Archiwum Wojskowego w Oleśnicy mówił o Żołnierzach Wyklętych ziemi kaliskiej. Ci, działając wcześniej w Armii Krajowej, zostali przez Ludowe Wojsko Polskie zepchnięci do lasu. Rozkaz z grudnia 1945 r. nakazywał zwalczanie ich aktywności poprzez wprowadzanie patroli, zasadzek i godzin policyjnych. Na podstawie akt jednostek 4 Dywizji Piechoty prelegent ukazał aktywność antykomunistycznych oddziałów. Wiele interesujących informacji na temat ludności regionu kaliskiego dostarczyły meldunki grup ochronno-propagandowych, które zabezpieczały wybory do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1947 r. Posłużyły one do zaprezentowania w nieco szerszym ujęciu postaw lokalnych społeczności żyjących w powiatach: kaliskim, ostrowskim, konińskim, kolskim, kępińskim, jarocińskim, tureckim, krotoszyńskim oraz gostyńskim wobec nowej władzy. Bazując na sprawozdaniach i repertoriach instytucji wymiaru sprawiedliwości 4 Dywizji Piechoty wskazano na przejawy niechęci a nawet wrogości wobec komunistów wśród żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego. Nielegalne organizacje sięgały swym zasięgiem dość wysoko w strukturach wojskowych, a szeregowi żołnierze nierzadko odmawiali strzelania do członków AK. Łukasz Trznadel zwrócił szczególną uwagę na konieczność weryfikacji zapisów w aktach z innymi źródłami np. relacjami ustnymi. Stanisław Koller reprezentujący Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie wygłosił referat pt. "Stan i ruch akt archiwalnych Służby Bezpieczeństwa Wydziału C KWMO/WUSW w Kaliszu w latach 1975-1988, na podstawie materiałów zachowanych w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie". Rozpoczął od zacytowania wypowiedzi z 1984 r. płk. Józefa Skoczka, szefa Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Kaliszu, która doskonale oddaje ducha tamtych czasów. W latach 1945-1948 na ziemi kaliskiej działało ok. 40 organizacji podziemnych, na ich członków wydano 900 wyroków śmierci. WUSW w Kaliszu istniał w latach 1975-1990. Jego akta trafiły do oddziału IPN w Łodzi. W Warszawie znajdują się jednak pewne szczątki jego działalności. Na podstawie sprawozdań o stanie i ruchu akt oraz protokołów kompleksowych kontroli Wydziału "C" w Kaliszu, zachowanych w IPN Warszawie, odtworzono stan i ruch materiałów archiwalnych SB woj. kaliskiego w latach 1975-1988. Archiwum kaliskiego Wydziału "C" zgromadziło ogółem 4803 j.a. akt Służby Bezpieczeństwa. Według rodzajów akt, w całym badanym okresie, najwięcej wpłynęło do archiwum: spraw operacyjnych (1905 j.a.), teczek personalnych SB (1550 j.a.), teczek pracy SB (850 j.a.) i akt kontrolno-śledczych (260 j.a.). Ubytek akt z archiwum zależał od 3 procesów: przekazywania akt na stałe, komasowania spraw i brakowania akt. Akt na stałe do innych archiwów oddano w tym czasie niewiele - kilkadziesiąt j.a. Komasacji spraw w badanym okresie nie było. Brakowania w Wydziale "C" w Kaliszu rozpoczęto w 1984 r. Potem brakowano dopiero w latach 1986-1988. Zniszczono wtedy 1124 j.a. W całym badanym okresie brakowano tylko 5 rodzajów akt. Były to: teczki personalne SB (342 j.a.), teczki pracy SB (312 j.a.), sprawy operacyjne (309 j.a.), akta administracyjne (183 j.a.) i sprawy obiektowo-zagadnieniowe (12 j.a.). W latach 1975-1988, wybrakowano ogółem 1158 j.a. akt SB. Do innych zadań archiwistów Wydziału "C" należało: udzielanie informacji, wypożyczanie akt i mikrofilmowanie. Najwięcej informacji udzielono w 1983 r. - 150 a najmniej w 1981 r. - 7. W latach pozostałych udzielano od 50 do 60 informacji i opinii rocznie (oprócz sprawdzeń w kartotekach i skorowidzach). Przy wypożyczaniu największe zainteresowanie budziły sprawy operacyjne, teczki personalne i teczki pracy SB. Najwięcej wypożyczono w 1984 r. - 343 j.a., a najmniej w 1977 r. - 65 j.a. W latach 70. wypożyczano średnio od 70 do 80 j.a. rocznie, w latach 80., dwukrotnie i trzykrotnie więcej. Mikrofilmowanie materiałów archiwalnych rozpoczęto w Kaliszu w 1986 r. Ogółem, w ciągu trzech lat, zmikrofilmowano 536 spraw. Zajęły one 26257 klatek na 708 jacketach.
Paweł Tomasik również reprezentujący Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie skoncentrował się na charakterystyce akt dotyczących Kalisza, przechowywanych w archiwum swojej macierzystej instytucji. Nadmienił przy tym, że IPN jest kojarzony głównie ze sprawami natury politycznej - teczkami, komuną, solidarnością. Należy jednak pamiętać o tym, że w tej instytucji znajdziemy źródła do takich dziedzin jak życie społeczne, gospodarcze, a nawet sport. Równie mała świadomość społeczna dotyczy cezur czasowych przechowywanych w IPN dokumentów. Instytut posiada bowiem w swoim zasobie akta Głównej Komisji Ścigania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce. Zasób ten jest jednak słabo wykorzystany przez badaczy. Jeśli chodzi o Kalisz, to w zasobie IPN w Warszawie jest ponad 100 j.a. głównej placówki SD. Ich charakter świadczy o tym, że Niemcy żywo interesowali się polityką narodowościową. Zachowało się np.12 000 kat osadników niemieckich. Warto wspomnieć, że z terenu Kalisza wielu członków rezerwy Policji Ochronnej brało udział w tłumieniu Powstania Warszawskiego. Dokumenty wytworzone po 1945 r. są szczątkowe i słabo zbadane. Służą więc do badań przyczynkarskich. Większość stanowią materiały organów bezpieczeństwa państwa, głównie Służby Bezpieczeństwa, z okresu istnienia województwa kaliskiego. W Kaliszu działała wtedy Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej, od 1983 r. przekształcona w Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych. Informacje na temat Kalisza można też znaleźć w dokumentach Komendy Wojewódzkiej MO w Poznaniu sprzed 1975 r., przechowywanych w Warszawie oraz w materiałach z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Komendy Głównej MO. Dokumenty sporządzone przez te instytucje są dzisiaj przydatne w opisaniu historii aparatu represji działającego po 1945 r., historii politycznej w wymiarze lokalnym i regionalnym, a zwłaszcza polityki władz i dziejów opozycji. Są wśród nich meldunki, informacje, sprawozdania, oceny i analizy, materiały pokontrolne, zestawienia statystyczne, korespondencja i opracowania. Można np. dowiedzieć się, że w strukturach SB w 1984 r. w Kaliszu pracowało 191 osób, a w całym województwie kaliskim pewne funkcje sprawowały łącznie 264 osoby. Ciekawe są także akta sprawy obiektowej z inwigilacji Związku Harcerstwa Polskiego, kiedy to dużo miejsca poświęcono kwestii wyboru odpowiednich patronów dla poszczególnych drużyn - odrzucono m. in. kandydaturę Adama Asnyka i Elizy Orzeszkowej na rzecz działaczy socjalistycznych. Przeglądając zasób IPN w Warszawie nieco uwagi warto poświęcić także pracom magisterskim, jakie powstawały w ówczesnej Wyższej Szkole Oficerskiej MSW im. F. Dzierżyńskiego w Legionowie - późniejszym Wydziale Bezpieczeństwa Państwa Akademii Spraw Wewnętrznych. Są one cenne, ponieważ w razie zniszczenia materiałów spraw operacyjnych, pozostają jedynym źródłem informacji na ten temat. Poza tym wiele mówią na temat problematyki kontrwywiadowczej, techniki operacyjnej, pracy dochodzeniowo-śledczej SB.
Katarzyna Kalisz mówiła na temat calisianów w zasobie Narodowego Archiwum Cyfrowego w Warszawie. Przechowuje ono fotografie, nagrania dźwiękowe i filmy oraz powiązaną z nimi dokumentację aktową. Mając na względzie Kalisz, w pierwszej kolejności należy zapoznać się z materiałami Centralnej Agencji Fotograficznej. Można tu odnaleźć m.in. fotografie z Teatru im. W. Bogusławskiego, ale przede wszystkim liczne zdjęcia z kaliskich zakładów produkcyjnych np. Runotexu", "Wistilu", "Polo", "Winiar", "Agrometu". Krajowa Agencja Wydawnicza wytworzyła głównie zdjęcia z widokami miasta, jego architekturą. Wśród nich zachowały się jednak także fotografie z zakładów produkcyjnych. Analizując źródła do dziejów Kalisza i ziemi kaliskiej po 1945 r. warto zajrzeć do zespołu Socjalistycznej Agencji Prasowej i Wojskowej Agencji Fotograficznej. Nagrania dźwiękowe dotyczące historii Kalisza w zasobie NAC są nieliczne, pochodzą ze zbioru nagrań dźwiękowych. Można tu znaleźć audycję poświęconą historii miasta oraz wywiady: z dr. Bronisławem Koszutskim z 1948 r. i z Aleksandrem Kwaśniewskim z 2000 r. Jeśli chodzi o filmy związane z grodem nad Prosną, to zachowały się dwie kroniki Polskiego Komitetu Olimpijskiego z lat 1977 i 1980 oraz film "Miasto najstarsze", przedstawiający historię Kalisza.
Piotr Falkowski z Archiwum Państwowego w Kaliszu wystąpił z referatem pt. "Źródła do dziejów NSZZ Solidarność w zasobie Archiwum Państwowego w Kaliszu. Wykaz źródeł". Materiały prezentowane odnoszą się do akt wytworzonych na terenie byłego województwa kaliskiego z lat: 1980-1983 oraz 1987-1990. W jednostkach również znajdują się źródła, które pochodzą z innych części kraju. Prelegent omówił źródła wedle podziału na cztery kategorie: zespoły archiwalne o proweniencji solidarnościowej oraz źródła w aktach zakładów pracy; źródła do dziejów "Solidarności" w aktach Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej; źródła do dziejów "Solidarności" w aktach administracji państwowej; Źródła do dziejów "Solidarności" w zbiorach i spuściznach. Do pierwszej grupy zaliczono m. in. Zbiór fotografii, wydawnictw i druków ulotnych NSZZ "Solidarność", Komisje Zakładowe NSZZ "Solidarność" przy ówczesnych przedsiębiorstwach - m. in. Kombinacie Budownictwa Komunalnego w Kaliszu, Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego im. Powstańców Wlkp. w Ostrowie Wlkp., Zakładach Automatyki Przemysłowej "Mera-ZAP" w Ostrowie Wlkp. Warto także skupić się na aktach takich przedsiębiorstw jak m. in. Fabryka Firanek i Koronek "Haft" w Kaliszu, Fabryka Wyrobów Runowych "Runotex" w Kaliszu, Kaliska Fabryka Ultramaryny w Kaliszu itp. Źródła z drugiej grupy to głównie telexy, które były wysyłane z KW PZPR w Kaliszu do KC PZPR. Mówią wiele na temat sytuacji społeczno-politycznej w województwie kaliskim w gorących latach 80. XX w. Istotne są materiały wytworzone przez Komitety Miejskie, Miejsko-Gminne i Zakładowe PZPR na terenie województwa. Źródła do dziejów "S" znajdziemy także w aktach administracji państwowej - m. in. w Urzędzie Wojewódzkim w Kaliszu, Miejskiej Radzie Narodowej w Kaliszu, Urzędzie Miasta i Gminy w Nowych Skalmierzycach z siedzibą w Skalmierzycach, Urzędzie Miasta i Gminy w Ostrzeszowie. Pozostałe zbiory z ostatniej grupy to m. in. Spuścizna Tadeusza Martyna z Kalisza, Spuścizna Stanisława Perlińskiego z Kalisza, Spuścizna rodziny Gola z Kalisza, Zbiór wydawnictw niezależnych, Materiały propagandowe z kampanii wyborczych, Zbiór afiszy i plakatów, Zbiór czasopism, Varia - ulotki, programy, zaproszenia.
Prof. dr hab. Krzysztof Stryjkowski dodał przy okazji, że wiele akt solidarnościowych ocalało dzięki temu, że działacze musieli je oddawać do swoich zakładów pracy, gdzie zostały zarchiwizowane. Dzięki temu, po okresie przechowywania w archiwach zakładowych, trafiły do archiwów państwowych.
Zofia Wojciechowska przedstawiła referat pt. "Materiały źródłowe do dziejów miasta Kalisza i powiatu kaliskiego po 1945 r. w zasobie Archiwum Państwowego w Poznaniu". Prelegentka omówiła akta wytworzone przez partie polityczne, związki młodzieżowe, związki zawodowe i sądy działające w Kaliszu w latach 1945-1975 m. in. Komitet Polskiej Partii Socjalistycznej, Powiatowy Komitet PPS, Komitet Miejski Polskiej Partii Robotniczej, Komitet Powiatowy PPR, Komitet Miejski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Komitet Powiatowy PZPR, Komitet Miasta i Powiatu PZPR, Zarząd Miejski Związku Młodzieży Polskiej, Zarząd Powiatowy ZMP, Zarząd Miejski Związku Młodzieży Socjalistycznej, Zarząd Powiatowy Związku Młodzieży Wiejskiej, Miejską Radę Związków Zawodowych, Powiatową Radę Związków Zawodowych oraz kaliski Sąd Okręgowy. Przedstawiła także akta urzędów i instytucji szczebla wojewódzkiego, zawierające protokoły i sprawozdania z działalności instancji miejskich i powiatowych, jak i materiały nadsyłane na mocy rozporządzeń władz centralnych. Wśród tych materiałów na uwagę zasługują szczególnie akta Urzędu Wojewódzkiego Poznańskiego, a w nich dokumentacja związana z upaństwowieniem różnych firm prywatnych i spółdzielni w Kaliszu po 1945 r., poza tym akta Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu, które jako agenda rządowa w terenie nadzorowało i kierowało działalnością instancji miejskich, powiatowych i gminnych. Ciekawe dla lokalnej społeczności mogą być także akta wojewódzkiego oddziału Państwowego Urzędu Repatriacyjnego ukazujące przebieg i rezultaty akcji przesiedleńczej przeprowadzonej po zakończeniu II wojny światowej. Bogata jest też zawartość akt instytucji kontrolnych takich jak Ministerstwo Kontroli Państwowej - Terenowe Grupy Kontroli w Poznaniu oraz Delegatura Najwyższej Izby Kontroli w Poznaniu. Wielką wagę źródłową ma też zespół archiwalny o nazwie Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Poznaniu z lat 1948-1990, gdyż partia ta w okresie swego istnienia sprawowała realną i niepodzielną władzę w państwie.
Piotr Orzechowski z IPN Oddział w Poznaniu wygłosił referat pt. "Dokumentacja kaliska przechowywana w poznańskim Oddziale IPN". Swoje rozważania zaczął od wyjaśnienia skąd akta kaliskie wzięły się w IPN w Poznaniu. Otóż, zanim powstało województwo kaliskie, Kalisz należał do województwa poznańskiego i stąd taka przynależność akt. Na rzeczowe materiały składają się dokumenty byłej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, która zgromadziła także szczątkowe materiały po organach bezpieczeństwa Trzeciej Rzeszy Niemieckiej oraz akta odzwierciedlające prace samej Komisji. Liczną grupę akt stanowią archiwalia byłych cywilnych organów bezpieczeństwa a zwłaszcza: Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Kaliszu (1945-1954), Powiatowego Urzędu do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego w Kaliszu (1954-1956), Służby Bezpieczeństwa KPMO i KMMO w Kaliszu (1956-1975). Ponadto w omawianym archiwum znajdują się akta zgromadzone przez Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Poznaniu, także na zasadzie sukcesji po poprzednikach a dotyczące spraw kaliskich. Na uwagę zasługują, zarchiwizowane przez ośrodek poznański, akta funkcjonariuszy kończących służbę przed 1975 r. liczące ponad 3 000 j.a. Kolejną grupę dokumentów stanowią akta byłych organów administracji publicznej, urzędów, instytucji, partii, stowarzyszeń, zwłaszcza Wydziału do Spraw Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Kaliszu. Powyższe uzupełniają darowizny przekazane przez osoby prywatne. Łącznie akta dotyczące rejonu Kalisza liczą 585 j.a., tj. 299 tomów.
Robert Rabiega reprezentował Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi z referatem pt. "Akta Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Kaliszu w zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi". Calisiana w łódzkim zasobie IPN to głównie akta wytworzone przez Służbę Bezpieczeństwa. W referacie przedstawiono najważniejsze fakty dotyczące dziejów twórcy zespołu, jego struktury organizacyjnej oraz zakresu działania i metod pracy. Dalej omówiono poszczególne etapy procesów archiwotwórczych, które doprowadziły do powstania zasobu aktowego - funkcjonowanie kancelarii i ewidencji operacyjnej, ewidencjonowanie i opracowanie akt przez wytwórcę, brakowanie dokumentacji, a zwłaszcza jej nielegalne niszczenie na przełomie 1989 i 1990 r. Prelegent omówił także proces gromadzenia materiałów kaliskiej SB w Instytucie Pamięci Narodowej, scharakteryzował poszczególne grupy rzeczowe akt oraz przedstawił stan zachowania i strukturę zespołu WUSW w Kaliszu nadaną w archiwum Instytutu. Na koniec dokonano oceny przydatności akt WUSW w Kaliszu jako źródła do badań nad funkcjonowaniem lokalnej "bezpieki".
Prof. dr hab. Krzysztof Stryjkowski dokonał podsumowania wystąpień konferencyjnych. Stwierdził, że kaliskie sesje popularno-naukowe nie od dziś przypominają, co posiadają inne archiwa w swoim zasobie na temat Kalisza. Powoływanie się na konkretne źródła pisane jest w tej kwestii kluczowe. Relacje ustne bowiem nie zawsze odzwierciedlają prawdę. Istnieje konieczność kontynuacji cyklu poświęconego calisianom. Należy pamiętać, że wiele z nich mieści się w archiwach zagranicznych. Pod lupę należałoby także wziąć zbiory archiwów rodzinnych, czy innych organizacji społecznych, co stanowiłoby świetne uzupełnienie akcji "Nie tylko państwo tworzy historię".
Dr Grażyna Schlender na koniec spotkania zapromowała najnowsze wydawnictwo Archiwum Państwowego w Kaliszu, będące pokłosiem prac obecnych gości - prelegentów. Publikacja pt. "Calisiana rozproszone w archiwach polskich" została przygotowana równolegle z samą konferencją. W tym miejscu dyrektor APK podziękowała autorom i pogratulowała im efektów wytężonej pracy. Książka jest bardzo pokaźna, poszczególne artykuły zamieszczono wedle układu: archiwa o charakterze centralnym, potem archiwa terenowe. Publikację zaopatrzono w bogaty aparat pomocniczy: spis ilustracji, wykaz bibliografii, wykaz skrótów, indeks osobowy, indeks rzeczowy. Książka otrzymała pozytywne recenzje od dwóch niezależnych recenzentów z bogatym dorobkiem naukowym: prof. dr hab. Jerzego Pietrzaka i prof. dr. hab. Krzysztofa Stryjkowskiego. Publikacja pokazuje jak wyglądał Kalisz widziany oczami sprawujących władzę: przede wszystkim partii, bezpieki (UB, SB), wojska wraz z prokuraturą i sądami wojskowymi. Z lektury możemy się dowiedzieć, że w latach powojennych do utrwalania władzy socjalistycznej prócz MO i UB należało także Wojsko Polskie, np. 4 Dywizja Piechoty utworzona w 1945 r. w Biedrusku k. Poznania. Jej zadaniem była walka z opozycją antykomunistyczną. Dr Grażyna Schlender wyraziła nadzieję, że książka przyczyni się do powstania wyczerpującej publikacji na temat historii najnowszej Kalisza i ziemi kaliskiej, głównie w aspekcie społeczno-politycznym i wojskowym. Osobne podziękowania dr Grażyna Schlender skierowała do Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych dr hab. Władysława Stępniaka, dyrektora Miejskiej Biblioteki Publicznej im. A. Asnyka w Kaliszu Adama Borowiaka, bez których wsparcia finansowego publikacja nie ukazałaby się. Dla każdego wydarzenia istotne jest również zaistnienie w mediach. Stąd podziękowania dla TVP Poznań, Radia Centrum, "Życia Kalisza", "Ziemi Kaliskiej" za przyjęcie patronatu medialnego nad konferencją. Słowa podziękowania dyrektor APK skierowała także do pracowników kaliskiego archiwum, którzy brali udział w przygotowaniu publikacji i samej konferencji.
