We wtorek, 18 listopada 2012 r., w Archiwum Państwowym w Kaliszu odbyło się Drugie Kaliskie Spotkania Archiwalne. Jego tematem było internowanie legionistów w obozie jenieckim w Szczypiornie w 1917 r. Referat pod takim tytułem wygłosił kierownik Oddziału I Gromadzenia i Ewidencji Materiałów Archiwalnych Grzegorz Waliś, a pretekstem do jego wygłoszenia była 95. rocznica uwięzienia żołnierzy Józefa Piłsudskiego. Wykład był podsumowaniem dotychczasowych badań prelegenta dotyczących tego dramatycznego epizodu w historii Legionów Polskich, a zapoczątkowanych opracowaniem dziennika szczypiornańskiego "leguna" Ludwika Dudzińskiego, wydanych drukiem w 2006 r.
Swój wykład rozpoczął od omówienia materiałów źródłowych, opracowań historycznych i popularnonaukowych dotyczących uwięzienia ponad 3 tys. legionistów Józefa Piłsudskiego w podkaliskim Szczypiornie. Po krótkim omówieniu historii Legionów i przyczyn tzw. kryzysu przysięgowego, który był bezpośrednim powodem internowania legionistów, autor omówił dość dokładnie Obóz Jeńców Wojennych w Skalmierzycach (Kriegsgefangenenlager Skalmierschütz), w którym ich uwięziono. Przedstawił genezę powstania, wielkość, położenie, ilość jeńców i ich pochodzenie, infrastrukturę, środki bezpieczeństwa. Zwrócił także na uwagę na równoległe funkcjonowanie dwóch nazw obozu - tej oficjalnej i potocznej (obóz w Szczypiornie), która weszła do powszechnego użycia. Następnie G. Waliś przedstawił sam pobyt polskich żołnierzy w obozie - przybycie pierwszego transportu 13 lipca 1917 r., trudności z ustaleniem dokładnej liczby internowanych, organizację wewnętrzną obozu legionistów, skrajnie trudne warunki mieszkaniowe i aprowizacyjne, bogatą działalność edukacyjną, kulturalno-rozrywkową, artystyczną, czy sportową. Nie mogło rzecz jasna zabraknąć omówienia okoliczności powstania nowej gry sportowej - szczypiorniaka, jak zwano w Polsce aż do lat 50 XX w. piłkę ręczną.
Kolejnym zagadnieniem poruszonym w referacie była reakcja społeczeństwa polskiego wobec uwięzienia legionistów, a zwłaszcza formy wsparcia dla nich i ich rodzin. Podkreślono szczególną rolę jaką odegrał kaliski Oddział Komitetu Opieki nad Jeńcami oraz kaliski Oddział Ligi Kobiet w niesieniu pomocy, zwłaszcza żywnościowej. Podano również, posiłkując się informacjami "Gazety Kaliskiej", przykłady ofiarności samych kaliszan. Tę część wystąpienia zakończyło omówienie rozłamu, zakończonego akcesem części uwięzionych do proniemieckiej Polskiej Siły Zbrojnej, gwałtowną reakcję pozostałych, która spowodowała represje niemieckich władz obozowych, 5-dniowej głodówki internowanych, niezgadzających się na przyszycie numerów jenieckich, zakończonej kompromisem i wreszcie likwidacji obozu legionistów. Zostali oni 15 i 16 grudnia 1917 r. przewiezieni do nowego obozu w Łomży, zapewniającego im lepsze warunki bytowania. W Szczypiornie pozostali jedynie młodociani legioniści, których zwolniono do domu. Ostatni ich transport opuścił obóz 24 grudnia 1917 r.
Na zakończenie prelegent przestawił jeszcze formy upamiętnienia uwięzienia legionistów w Szczypiornie i Kaliszu, zarówno w okresie międzywojennym, jak i obecnym.
Referat ilustrowany był różnego rodzaju archiwaliami, przede wszystkim licznymi fotografiami z życia obozowego legionistów.
Po zakończeniu referatu miała miejsce ożywiona dyskusja, która wykazała, że historia obozu w Szczypiornie (Skalmierzycach) wymaga dalszych pogłębionych badań. Nie wiadomo np. dlaczego pomnik legionistów w 1927 r. postawiono poza terenem obozu. Uszczegółowienia wymaga też dokładna lokalizacja obozu.
W spotkaniu wzięli m.in. mjr Ewa Saganowska z Centralnej Biblioteki Więziennictwa z Kalisza (Szczypiorna), por. Zbigniew Mackiewicz historyk i archiwista z Centralnego Ośrodka Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu (Szczypiornie), Grażyna Stępniewska dyrektor Szkoły Podstawowej Nr 21 im. Legionów Józefa Piłsudskiego w Kaliszu (Szczypiornie) wraz z grupą uczniów, Tadeusz Krokos - przez kaliskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego, przedstawiciele Kaliskiego Towarzystwa Genealogicznego "Kalisia" oraz grupa sympatyków i darczyńców APK.
Na zakończenie dr Grażyna Schlender, dyrektor kaliskiego Archiwum, złożyła wszystkim obecnym życzenia świąteczne.
