Na otwarcie naszej wystawy przybyli m. in.: Andrzej Plichta Wiceprzewodniczący Rady Miejskiej w Kaliszu, Tadeusz Krokos - Prezes kaliskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego, Sławomir Wożniak -Wydawnictwo Edytor, Elżbieta Stadtmüller - Prezes Stowarzyszenia im. Haliny Sutarzewicz, Mariusz Witczak - Naczelnik Wydziału Edukacji Urzędu Miejskiego w Kaliszu, Elżbieta Steczek-Czerniawska - Dyrektor III Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika w Kaliszu, Adela Przybył - Przewodnicząca Rady Miejskiej w Kaliszu.
Inspiracją do napisania książki była wystawa poświęcona szkolnictwu kaliskiemu, a jej podstawowym celem wyeksponowanie i przybliżenie archiwaliów, dotyczących szkolnictwa kaliskiego, znajdujących się w zasobie Archiwum Państwowego w Kaliszu. Publikacja została przygotowana przez pracowników Archiwum Państwowego w Kaliszu Krystynę Kubiak i Edytę Pietrzak pod redakcją Grażyny Schlender - Dyrektora Archiwum.
Publikacja składa się z dwóch części. Pierwsza z nich nosi tytuł Zarys historii szkolnictwa kaliskiego i omawia dzieje szkolnictwa w Kaliszu od momentu utworzenia w XII wieku szkoły przy kolegiacie św. Pawła do czasów obecnych - uwzględniając sytuację polityczną i stan edukacji w kraju. Część pierwsza podzielona jest na 11 rozdziałów i pełni dwie funkcje - pozwala zapoznać się ze szkolnictwem kaliskim na przestrzeni dziejów oraz ułatwia poruszanie się po zasadniczej, drugiej części książki.
Część druga zatytułowana Źródła do dziejów szkolnictwa w zasobie Archiwum Państwowego w Kaliszu składa się z 2 rozdziałów. Pierwszy z nich omawia akta władz szkolnych i akta wytworzone przez same szkoły, a drugi z nich prezentuje materiały do dziejów szkolnictwa w pozostałych zespołach i zbiorach archiwalnych.
Książka ta skierowana jest do badaczy, historyków, którzy szukają opracowań poświeconych szkolnictwu Kalisza i Ziemi Kaliskiej na przestrzeni dziejów oraz wszystkich nauczycieli, absolwentów i uczniów z tego regionu. Książka zaopatrzona jest w przypisy i bibliografię oraz indeksy: nazwisk i przedmiotowy, które pomogą w dotarciu do poszukiwanych materiałów źródłowych.
18 listopada 1774 r. odczytano jezuitom kaliskim słynną bullę papieża Klemensa XIV znoszącą Towarzystwo Jezusowe, na mocy tego aktu sławne kolegium jezuitów w Kaliszu, które istniało od 1582 r., po urzędowym spisaniu inwentarza majątkowego zostało rozwiązane, a zakonnicy sekularyzowani. Tym samym zamknął się długi "jezuicki" rozdział w dziejach szkół Kalisza. I właśnie z tego okresu pochodzą najstarsze akta w naszym Archiwum dotyczące szkolnictwa. Najstarsza księga to "Akta Szkoły Kaliskiej od roku 1775 do roku 1793 oraz do 1799 i następnie do 1816. Różne miscellanea". Najstarszy prezentowany dokument pochodzi z 1782 r. i jest to zarządzenie Komisji Edukacji Narodowej, aby w kolegiach pojezuickich poznańskim, warszawskim i kaliskim sporządzić inwentarz instrumentów fizycznych i astronomicznych.
Na wystawie można zobaczyć ciekawe "Ksiegi cenzur" Kaliskiej Szkoły Wojewódzkiej i Wyższej szkoły Realnej z 1825 i 1860 r., gdzie ocenie nauczycieli podlegały temperament, władze duszy, uwaga w szkole, pilność w domu czy postępek uczniów w szkole.
W naszym archiwum znajdują się materiały dotyczące werbowania młodych chłopców głównie sieroty, dzieci żołnierzy i dzieci pochodzące z ubogich rodzin różnych wyznań do szkół kantonistów w Imperium Rosyjskim, gdzie kształcono ich na zawodowych żołnierzy.
W XIX w. Kaliszu i okolicach rozwijało się szkolnictwo różnych szczebli. Były to szkoły elementarne, szkoły średnie, szkoły rzemieślniczo-niedzielne, szkoły żeńskie i pensje prywatne oraz szkoły ewangelickie i szkoły żydowskie. I właśnie dokumenty z tych szkół sporządzone w różnych językach (polskim, rosyjskim i niemieckim) w zależności od zaboru na terenie którego znajdowała się dana szkoła, można oglądać na naszej wystawie. Są wśród nich świadectwa dojrzałości uczniów Państwowego Gimnazjum Męskiego w Ostrowie Wielkopolskim pochodzące z połowy XIX w. oraz świadectwa szkolne wystawione dla uczennic Gimnazjum Żeńskiego w Kaliszu na początku XX w., a także materiały dokumentujące płacenie składek przez obywateli na utrzymanie szkół oraz wiele materiałów wystawionych przez ówczesne władze szkolne dotyczących zakładania szkół nauczania i dyscypliny uczniów.
Zakończenie I wojny światowej i odzyskanie niepodległości wywołało żywiołowy pęd do tworzenia nowych szkół zarówno średnich, szkół zawodowych, jak i podstawowych. Na wystawie można zobaczyć akta dotyczące działalności szkolnictwa z tego okresu pochodzące z zespołów: Akta miasta Kalisza, Starostwo Powiatowe w Kaliszu 1918-1939, Starostwo Powiatowe w Ostrowie 1918-1939, Gimnazjum Męskie w Ostrowie, Spuścizna Tadeusza Martyna czy zbiory Jana Orczykowskiego. Na wystawie znajdują się plany i fotografie szkół z okresu międzywojennego, świadectwa szkolne z lat 30-tych XX w., ręcznie przygotowane zaproszenia przez uczniów Kaliskiej Szkoły Handlowej z 1913 i 1914 r. z okazji wieczorów literackich. Ponadto 1 numer z 1913 r. (ręcznie wykonany) czasopisma "Sztubak" wydawanego przez Koło Literacko-Naukowe działające przy Miejskim Gimnazjum Klasycznym w Kaliszu, a także podręczniki szkolne, z początku XX w., do nauki poprawnego pisania, do nauki dziejów ojczystych, matematyki czy śpiewu. Ciekawym materiałem źródłowym są kalendarze kaliskie, które zawierają szczegółowy wykaz szkół działających w Kaliszu. Ponadto prezentujemy prasę kaliską z przełomu XIX i XX w. - w której zamieszczano ogłoszenia szkół średnich, pensji i nauczycieli prywatnych.
Kolejny okres kaliskiego szkolnictwa prezentowany na naszej wystawie to okupacja hitlerowska. W Kaliszu prowadzono tajne nauczanie na poziomie szkoły powszechnej i średniej. Materiały pochodzą w całości ze "Spuścizny Tadeusza Martyna". Są wśród nich wykazy nauczycieli w Kaliszu i powiecie kaliskim, którzy zajmowali się tajnym nauczaniem, a także wspomnienia, fotografie uczniów i nauczycieli oraz zeszyty z notatkami szkolnymi.
Ostatnia część wystawy obejmująca lata 1945-1999 prezentuje akta instytucji, które w ramach swojej działalności zajmowały się szkolnictwem i oświatą. Są tam akta powojennych Starostw Powiatowych w Kaliszu i Ostrowie, Urzędu Statystycznego w Kaliszu, Kuratorium Oświaty i Wychowania oraz liczne kroniki instytucji oświatowych. Przedstawiamy dokumenty i fotografie budynków szkolnych (w tym licznych szkół wiejskich) z lat 1950-1969, ponadto materiały dotyczące walki z analfabetyzmem w latach 50-tych. Dokumenty prężnie rozwijającego się szkolnictwa zawodowego, a także ciekawe kroniki o działalności Komendy Wojewódzkiej Ochotniczych Hufców Pracy oraz kroniki z działalności nauczycielskiej Bronisława Trzeszczaka - Dyrektora Liceum Pedagogicznego w Kaliszu.
Prezentowane na wystawie dokumenty pochodzą z zasobu Archiwum Państwowego w Kaliszu. Ograniczona ilość miejsca na naszej wystawie nie pozwoliła zaprezentować wszystkich ciekawych materiałów dotyczących szkolnictwa Ziemi Kaliskiej, dlatego serdecznie zapraszamy wszystkich zainteresowanych tym tematem do naszej pracowni naukowej, gdzie można zamówić i przeglądać materiały archiwalne.
W otwarciu wystawy uczestniczyli przedstawiciele władz miasta Kalisza, przedstawiciele władz oświatowych, przedstawiciele kaliskich organizacji i związków, dziennikarze, nauczyciele i uczniowie szkół kaliskich (Gimnazjum nr 4, V Liceum Ogólnokształcące oraz Zespół Szkół Gastronomiczno-Hotelarskich) a także mieszkańcy Kalisza.
Wystawa będzie prezentowana w siedzibie Archiwum Państwowego w Kaliszu, przy ul. Poznańskiej 207 do końca listopada br. Serdecznie zapraszamy.